ศิลปะ หัตถกรรม สถาปัตยกรรม ประติมากรรม สันทนาการ >>
นาวสาวนภัสวรรณ บุญนิธี หลักสูตรและการสอน รุ่น 7
การพากย์หุ่น
ในการแสดงหุ่นกระบอก นอกจากผู้เชิดหุ่นจะร้องเพลงหุ่นเองแล้ว
ยังต้องพูดบทเจรจาต่างๆแทนตัวหุ่นที่ตนกำลังเชิดอยู่โดยไม่ต้องมีคนคอยพากย์แทน
หากหุ่นตัวพระที่คนเชิดเป็นผู้หญิงก็จะพูดด้วยเสียงคนเชิดที่เป็นผู้หญิงเช่นเดียวกับละครรำแต่ก่อน
เว้นแต่ผู้เชิดที่เป็นผู้ชายมาจับเชิดหุ่นตัวนาง
พอถึงบทเจรจาก็จะใช้ผู้หญิงพูดแทนเป็นตอนๆไป
ตลกหุ่น
ตัวประกอบสำคัญในการแสดงหุ่นกระบอกที่ขาดเสียมิได้ก็คือ ตลกหุ่น
เนื่องด้วยอุปนิสัยของคนไทยที่ชอบความสนุกสนาน เต็มไปด้วยอารมณ์ขัน
นาฏศิลป์การแสดงของไทยแทบทุกชนิดไม่ว่าจะเป็นโขน หนังใหญ่ ละคร ลิเก
รวมทั้งหุ่นกระบอก จึงต้องมีการแสดงตลกสอดแทรกลงในการแสดงด้วยเสมอ
สำหรับการเล่นตลกของหุ่นกระบอก
โดยทั่วไปมักยึดแนวการเล่นของพวกจำอวดและสวดคฤหัสถ์เป็นครู
เพราะนักสวดและจำอวดได้จัดวางแนวทางเอาไว้อย่างดีแล้ว
โดยมีการจัดวางตำแหน่งของตัวบุคคลไว้ 4 ตำแหน่งด้วยกัน
ทั้งนี้เป็นการวางตามความจัดเจนของแต่ละบุคคลเพื่อกันไม่ให้เกิดการเล่นจนออกนอกลู่นอกทาง
หรือนอกเรื่องมากเกินไปจนหาทางลงไม่ได้ อย่างที่เรียกกันว่า พาช้า
ซึ่งหมายถึงพาให้เรื่องช้าไปโดยไม่จำเป็น
ตำแหน่งของบุคคลทั้ง 4 มีดังนี้
- ตัวตุ๊ย ทำหน้าที่เล่นตลกโดยตรง ถือเป็นตัวหลักที่ขาดไม่ได้และมีเพียงคนเดียว ตัวตุ๊ยนี้ต้องมีไหวพริบปฏิภาณฉับไวในการตอบการแก้ที่หลักแหลม รวมทั้งมีมุขตลกที่สอดรับกับสถานการณ์อีกด้วย
- ตัวภาษาทำหน้าที่เล่นตลกชองไหวชิงพริบคู่กับตัวตุ๊ย โดยทั่วไปนิยมออกเป็นตัวนางแต่ใช้ผู้ชายเล่น ตัวภาษานี้ต้องเสียงดี และมีความสามารถในการร้องเพลงภาษาได้ดี
- ตัวแม่คู่ โดยทั่วได้แก่ หุ่นตัวเอกหรือตัวเจ้านาย เช่น นางยี่สุ่น นางผีเสื้อสมุทร หรือฤาษี ตัวแม่คู่นี้จะทำหน้าที่ปูทาง ตลอดจนซักไซ้ เพื่อให้ตัวตุ๊ยและตัวภาษาออกกลเม็ดตลกต่างๆได้ รวมทั้งทำหน้าที่คอยดึงให้เข้าเรื่อง เพื่อไม่ให้เล่นตลกออกไปนอกทางเกินไป
- คอสองทำหน้าที่คอยช่วยแม่คู่ คอยซัก หรือยกสุภาษิตต่างๆ ตัวคอสองนี้จะช่วยให้การเล่นตลกมีชีวิตชีวามากขึ้น
สำหรับการเล่นตลกนี้ บางคณะก็เล่นสอดแทรกไปเกือบทุกตอนของเรื่อง
แต่ถ้าจะให้ดีแล้วควรจัดให้อยู่ในตอนใดตอนหนึ่งของเรื่องตามแต่จังหวะเหมาะสมที่จะเล่นได้
เพราะการเล่นตลกอย่างพร่ำเพรื่อจะทำให้อรรถรสอื่นๆเสียไป
โดยทั่วไปกรเล่นตลกมักมีบทเจรจายกสุภาษิตที่ไม่เป็นโล้เป็นพาย เช่น
บทตลกระหว่างนางผีเสื้อกับผีพรายในการแสดงหุ่นกระบอกคณะจักรพันธ์ โปษยกฤต ณ
โรงละครแห่งชาติ ปี พ.ศ. 2518
ยามรักน้ำต้มผักก็ว่าหวาน
พออยู่ไปนานๆน้ำล้างหัวล้านก็ว่าขม
บางครั้งก็ให้หุ่นเล่นตลกโดยร้องลำตัด เพลงฉ่อย เพลงอีแซว
หรือเอาพวกสิบสองภาษามาใช้ เช่น ออกเพลงภาษาฝรั่งในเพลงโยสลัมว่า
คุณพี่ คุณพี่ หกทุ่มแล้วซี
เพิ่งจะกลับมา
กลิ่นเหล้ามันเหม็นออกคลุ้ง
อย่ามานอนในมุ้งฉันเบื่อระอา
อย่ามาทำสำออยออดอ้อน
ขนเสื่อขนหมอนออกไปนอนโซฟา
หรือร้องลำตัดว่า
เดงนาง เดงนาง เดงนาง กางโกง
พอเปิดกระโปรงก็เห็นแมงดา
โอ้แม่มิสสะแกรม
โอ้แหม่มเมืองอังกฤษ
ขยับกระโปรงให้มันมิด
เดี๋ยวปลาสลิดจะออกมา
นอกจากนั้น บางครั้งก็ใช้บทเจรจาสัปดน สองแง่สองง่าม
บางครั้งก็ว่ากันอย่างหยาบโลน ขึ้นอยู่กับกลุ่มคนดู สถานที่ และโอกาส
ทั้งนี้มิได้เจตนาส่อไปในทางลามกอนาจาร
หากแต่เพื่อสร้างความขบขันให้เกิดแก่คนดูอย่างถึงพริกถึงขิงนั่นเอง
การเล่นตลกของหุ่นลักษณะนี้ ตัวภาษา
มักออกมาร้องนำเป็นท่วงทำนองไพเราะในตอนต้น จากนั้น ตัวตุ๊ย
จะชักให้ออกนอกเรื่องเป็นแนวตลกในตอนท้าย บางครั้งทำเอา ตัวแม่คู่
พลอยเคลิบเคลิ้มลุกขึ้นมาร้องรำด้วย แล้วมักจะลงท้ายด้วย ตัวแม่คู่
รู้สึกตัวตั้งสติได้ ก็ไล่เบี้ยตีหัวต่อๆกันไป
การตีหัวถือเป็นประเพณีออกตลกของหุ่นอย่างหนึ่งที่สร้างความสนุกครื้นเครงให้กับคนดู
ทั้งนี้เพราะศีรษะหุ่นทำด้วยไม้ เมื่อตีก็จะเกิดเสียงดัง
หุ่นตัวตลกนี้แทบทุกคณะจะให้ความสำคัญไม่แพ้ตัวนายโรงโดยเฉพาะ ตัวตุ๊ย
หรือ ตัวภาษา ที่ขึ้นชื่อในคณะนั้นๆ ก็สามารถดึงดูดคนดูได้เช่นกัน
บางครั้งแค่โผล่ฉากออกประตูมา
คนเห็นก็หัวเราะแล้วทั้งนี้นอกจากอาศัยความสามารถของคนเชิดแล้ว
ยังมักนิยมลงอักขระประจุอาคมจำพวก สาลิกาลิ้นทอง ลงบนตัวหุ่น
หุ่นตัวตลกจึงนับว่าเป็นตัวครูอีกตัวหนึ่งนอกเหนือจากตัวพระครูฤาษีและตัวนายโรง
หุ่นไทย
สมัยอยุธยาตอนกลาง (พ.ศ.2121-2246)
สมัยอยุธยาตอนปลาย (พ.ศ.2246-พ.ศ.2310)
สมัยกรุงธนบุรี (พ.ศ.2310-พ.ศ.2325)
สมัยรัตนโกสินทร์
หุ่นของกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ
กำเนิดของหุ่นกระบอก
หุ่นนายวิง
หุ่นจางวางต่อ
หุ่นจางวางทั่ว
หุ่นกระบอกนายเปียก
หุ่นนายเบี้ยว
หุ่นกระบอกนายปั้น
ลักษณะหุ่นกระบอก
ศีรษะหุ่น
ลำตัวหุ่นกระบอก
มือของหุ่นกระบอก
เสื้อผ้าและเครื่องประดับของหุ่นกระบอก
วิธีเชิดหุ่นกระบอก
การโหมโรง
การแสดง
การบรรเลงและการขับร้อง
การพากย์หุ่น
โรงหุ่นกระบอก
ฉากหุ่นกระบอก
เครื่องประกอบฉาก
เรื่องหุ่นกระบอกที่นิยมแสดง
โอกาสในการแสดงหุ่นกระบอก
การบูชาครูก่อนการแสดงหุ่น
การบูชาครูของวงปี่พาทย์ก่อนการแสดงหุ่น
ความเชื่อและประเพณีในการแสดงหุ่น
หุ่นกระบอกคณะครูชื้น สกุลแก้ว
หุ่นกระบอกของจักรพันธุ์ โปษยกฤต
หุ่นกระบอกกรมศิลปากร
หุ่นกระบอกคณะรอดศิรินิลศิลป์
หุ่นกระบอกสมุทรสงคราม
หุ่นกระบอกคณะแม่เชวง อ่อนละม้าย
หุ่นกระบอกเพชรบุรี
หุ่นกระบอกคณะเพชรหนองเรือ
อัตลักษณ์
วิกฤตของหุ่นกระบอกในปัจจุบัน
แนวทางการอนุรักษ์ฟื้นฟูหุ่นกระบอก