รัฐธรรมนูญ (Constitution)

ที่มาของรัฐธรรมนูญ

อำนาจการจัดให้มีรัฐธรรมนูญหรือที่มาของรัฐธรรมนูญของประเทศต่าง ๆ ที่ใช้อยู่ในโลกปัจจุบันนี้อาจได้มาใน 5 วิธีด้วยกัน คือ

1. การวิวัฒนาการรัฐธรรมนูญ
2. ประมุขของรัฐจัดให้มีขึ้น
3. ประชาชนเป็นผู้จัดให้มีขึ้น
4. ผู้ก่อการปฏิวัติหรือรัฐประหารเป็นผู้จัดให้มีขึ้น
5. ผู้มีอำนาจภายนอกรัฐจัดให้มีขึ้น

1.การวิวัฒนาการรัฐธรรมนูญ รัฐธรรมนูญของอังกฤษซึ่งเป็นแม่บทการปกครองระบอบประชาธิปไตยในปัจจุบันและเป็นรัฐธรรมนูญจารีตประเพณีนั้น เป็นตัวอย่างที่ดีของรัฐธรรมนูญที่มีประวัติความเป็นมาโดยการวิวัฒนาการ กล่าวคือ อำนาจอธิปไตยในสมัยแรก ๆ ของประเทศอังกฤษที่องค์พระมหากษัตริย์ ต่อมาได้ก่อเกิดการวิวัฒนาการของรัฐธรรมนูญอังกฤษนั้นพร้อม ๆ กันกับการวิวัฒนาการของระบอบประชาธิปไตย และได้ใช้เวลาหลายร้อยปีโดยเริ่มจากกฎบัตรแม็กนาคาร์ตา (Magna Cata) ซึ่งกระทำขึ้นเมื่อวันที่ 15 มิถุนายน ค.ศ. 1215 กล่าวได้ว่ากฎบัตรนี้เป็นสัญญาระหว่างพระเจ้าจอห์นและพวกบารอนซึ่งพระเจ้าจอห์นได้ยอมลงพระปรมาภิไธยภายหลังที่พระองค์ทรงพ่ายแพ้ในการรบพุ่ง กฎบัตรแม็กนา คาร์ตาได้กำหนดถึงองค์การและอำนาจของสภาใหญ่ หลังจากนั้นเป็นต้นมาอำนาจของพระมหากษัตริย์อังกฤษก็ค่อย ๆ ถูกจำกัดลง จนในที่สุดอังกฤษก็ได้มีรัฐธรรมนูญขึ้นมาใช ้ในการปกครองประเทศ โดยที่พระมหากษัตริย์อยู่ภายใต้กฎหมายรัฐธรรมนูญ

2. ประมุขของรัฐเป็นผู้จัดให้มีขึ้น ประมุขของรัฐในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์อาจเป็นผู้จัดให้มีรัฐธรรมนูญขึ้นเองตามพระราชประสงค์โดยที่ประชาชนไม่ได้ร้องขอบังคับ เพราะเมื่อพระองค์ทรงเล็งเห็นว่า ถึงเวลาสมควรแล้วที่ประชาชนของประเทศที่จะได้มีสิทธิมีส่วนในการปกครองประเทศจึงได้มอบรัฐธรรมนูญให้แก่ประชาชนทั้งนี้อาจจะเป็นเพราะว่าประมุขของรัฐแบบสมบูรณาญาสิทธิ -ราชย์มีความรู้สึกว่า ระบอบการปกครองแบบนี้ไม่สามารถจะใช้ได้อีกต่อไป เนื่องจากประชาชนได้รับการศึกษามากขึ้น มีโลกทัศน์กว้างไกลรู้จักสิทธิหน้าที่ของตนในทางการเมืองการปกครองมากขึ้น จึงยอมยกรัฐธรรมนูญให้ประชาชนก่อน เพื่อเป็นการป้องกันหรือหลีกเลี่ยงการปฏิวัติในภายหลังและวิธีนี้ก็จะช่วยให้ประมุขของรัฐเป็นที่เคารพและยำเกรงของประชาชนต่อไป ตัวอย่างของรัฐธรรมนูญประเภทนี้ได้แก่ รัฐธรรมนูญของญี่ปุ่นซึ่งจัดขึ้นเมื่อ ค.ศ. 1989 รัฐธรรมนูญของโมนาโคซึ่งจัดให้มีขึ้น เมื่อ ค.ศ. 1911 และของประเทศเอธิโอเปียซึ่งจัดให้มีขึ้นเมื่อ ค.ศ. 1931 เป็นต้น

3. ประชาชนเป็นผู้จัดให้มีขึ้น การจัดทำรัฐธรรมนูญประเภทนี้มักเกิดขึ้นเมื่อประชาชนร่วมกันก่อการปฏิวัติและเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองได้สำเร็จ อำนาจสูงสุดในการปกครอง ย่อมเป็นอำนาจของประชาชนอย่างแท้จริง การจัดทำรัฐธรรมนูญของประเทศเหล่านี้จะไม่มีประมุขของรัฐเข้ามาเกี่ยวข้อง ประชาชนหรือผู้แทนของประชาชนที่ได้รับการเลือกตั้งเข้ามาจะเป็นผู้มีอำนาจเด็ดขาดในการที่จะวินิจฉัยว่า จะให้ใครหรือองค์กรใดเป็นผู้รับมอบหน้าที่จัดทำรัฐธรรมนูญ โดยทั่วไปประชาชนจะจัดให้สภาร่างรัฐธรรมนูญซึ่งประกอบด้วยผู้แทนซึ่งประชาชนเลือกตั้งมาทำหน้าที่ร่างรัฐธรรมนูญแทนประชาชนโดยเฉพาะ หรือไม่ก็ประชาชนจะเป็นผู้ให้ความยินยอมให้ร่างรัฐธรรมนูญหรือองค์กรใดองค์หนึ่งร่างขึ้นโดยวิธีลงคะแนนเสียงประชามติ (Referendum) ประเทศที่จัดให้มีรัฐธรรมนูญประเภทนี้ เช่น รัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา เมื่อ ค.ศ. 1789 ซึ่งเป็นผลมาจากชาวอ เมริกาปฏิวัติแยกตัวจากอังกฤษในปี 1776 รัฐธรรมนูญของรัสเซีย ค.ศ. 1918 ซึ่งเป็นผลมาจากชาวรัสเซียปฏิวัติยึดอำนาจจากพระเจ้า นิโครลัสในปี 1917 และรัฐธรรมนูญของฝรั่งเศส ค.ศ. 1791 ซึ่งเป็นผลมาจากชาวฝรั่งเศสปฏิบัติยึดอำนาจจากพระเจ้าหลุยส์ที่ 16 ในปี 1789 เป็นต้น

4. ผู้ก่อการปฏิวัติหรือรัฐประหารเป็นผู้จัดให้มีขึ้น การจัดให้มีรัฐธรรมนูญประเภทนี้ เมื่อเกิดมีการปฏิวัติหรือรัฐประหารยึดอำนาจการปกครองสำเร็จผู้ก่อการปฏิวัติหรือรัฐประหารถือว่าเป็นผู้มีอำนาจสูงสุดเด็ดขาดในประเทศ ซึ่งมีอำนาจในการที่จะวางกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ตามความต้องการแห่งคณะของตนและมีอำนาจในการร่างรัฐธรรมนูญขึ้นใหม่ ให้เป็นไปตามเจตนารมณ์ของคณะปฏิวัติหรือรัฐประหารนั้น เช่น รัฐธรรมนูญของประเทศพม่า เป็นต้น

5. ผู้มีอำนาจนอกรัฐจัดให้มีขึ้น การจัดรัฐธรรมนูญประเภทนี้ เกิดขึ้นเมื่อรัฐผู้ครอบครองอาณานิคมจะให้เอกราชกลับคืนแก่รัฐในอาณานิคม ในกรณีเช่นนี้ส่วนมากแล้วรัฐเจ้าอาณานิคมมักจะตกลงเป็นเงื่อนไขก่อนเสมอว่า รัฐใต้อาณานิคมจะต้องจัดทำรัฐธรรมนูญซึ่งรัฐเจ้าอาณานิคมรับรองเท่านั้น เช่น ประเทศอังกฤษให้เอกราชแก่มาลายูในปี 2500 และสิงคโปร์ในปี 2506 ในกรณีเช่นนี้อาจถือได้ว่า รัฐเจ้าอาณานิคมอยู่ในฐานะผู้จัดให้มีรัฐธรรมนูญ