ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ บุคคลสำคัญ ประเทศและทวีป »
จังหวัดเพชรบุรี
ข้อมูล » ประวัติศาสตร์-ความเป็นมา ศิลปะ-วัฒนธรรม-ประเพณี สถานที่สำคัญ-แหล่งท่องเที่ยว โรงแรม-ที่พัก
วัวลาน
วัวลานเป็นการละเล่นพื้นบ้าน ในจังหวัดเพชรบุรี ซึ่งมีวิวัฒนาการมาจากการนวดข้าว มีแรงจูงใจ คือ เพื่อความบันเทิง และเพื่อฝึกกำลังเท้าของวัวให้แข็งแรงอยู่เสมอ
วัวลานเป็นการละเล่นพื้นบ้านอย่างหนึ่งที่ใช้สัตว์เป็นอุปกรณ์ประกอบการเล่น เป็นการละเล่นพื้นบ้านชนิดหนึ่งของจังหวัดเพชรบุรี มีวิวัฒนาการมาจากการใช้วัวนวดข้าวในลาน ซึ่งลักษณะของลานนวดข้าวมีเส้นทางเป็นงากลม วัวที่อยู่ในใกล้จุดศูนย์กลางไม่ต้องใช้กำลังและฝีเท้ามาก เพราะอยู่ในช่วงหมุนรอบสั้น ส่วนวัวที่อยู่นอกสุด นั้นห่างจากจุดศูนย์กลางออกไป ระยะทางที่ต้องหมุนจะมีเส้นทางยาวกว่า จึงจำเป็นต้องเลือกวัวที่มีกำลังฝีเท้าดี จากลักษณะการนวดข้าวของชาวบ้านนี้เอง จึงมีผู้คิดค้นการละเล่นวัวลานขึ้นมาประกวดกันว่าวัวของใครมีฝีเท้าดีกว่ากัน เพราะวัวตัวที่ชนะการเล่นวัวลานจะมีราคาสูงกว่าใช้งานธรรมดา ปัจจุบับนี้ได้มีผู้ปรับเปลี่ยนเปลี่ยนการละเล่นวัวลานขึ้นใหม่ คือใช้คนแทนวัว
องค์ประกอบการเล่น
1. สถานที่
สถานที่สำหรับเล่นวัวลานนั้นต้องเป็นลานกว้าง เรียบ ไม่มีสิ่งกีดขวางหรือสิ่งที่ทำอันตรายแก่วัวได้
2. อุปกรณ์ที่ใช้เล่น
2.1 เสาเกียรติ ทำด้วยเสากลม ต้องแข็งแรงพอที่จะต้านทานแรงดึงของวัว 18-19 ตัวได้ เสานี้จะ ปักกลางลานที่วิ่งสำหรับผูกวัวที่จะวิ่งแข่ง อาจมีการบวงสรวง ชุมนุมเทวดาด้วย ขนมต้มแดง ขนมต้มขาว เหล้า และมะพร้าวอ่อน
2.2 เชือกห่วงและเชือกพวน เชือกห่วงเป็นเชือกที่คล้องไว้ที่เสาเกียดสำหรับผูกวัว ส่วนเชือกพวน คือ เชือกที่ทาบคอวัวผูกติดกันเป็นราวแล้วผูกกับเชือกห่วงอีกทีหนึ่ง ขณะที่จะนำวัวผูกกับเสาเกียดนั้น เจ้าของวัวและคณะจะโห่เอาฤกษ์เอาชัย
2.3 ราวพักวัว จะใช้ไม้ไผ่ผูกเป็นราวไว้
2.4 วัวที่ใช้เล่นวัวลานจะมีลักษณะที่สำคัญ คือ เป็นวัวพันธ์ไทยเพศผู้ แข็งแรงอดทน ซึ่งเจ้าของจะต้องฝึกวัวให้คุ้นเคยกับคนจำนวนมากๆ เพื่อวัวจะได้ไม่ตื่นคน และจะต้องให้อาหารเสริม เช่น เกลือแร่ ไข่ น้ำมันตัปปลา กล้วยน้ำว้าแช่น้ำผึ้ง - วัวนอก คือ วัวที่อยู่ปลายเชือกจะต้องคัดเลือกวัวที่มีพละกำลัง เพราะจะต้องวิ่งชนะวัวในให้ได้ - วัวใน คือ อยู่ถัดจากวัวนอก ตัวที่ 2-4จะต้องเลือกวัวตัวที่มีฝีเท้าดีเช่นกัน - วัวคาน คือ วัวที่ติดอยู่กับตัวที่ 4 (วัวใน)เข้าไปถึงเสาเกียด มีจำนวน 14-18 ตัว มีหน้าที่ช่วยพยุงวัวนอกและวัวในให้แข่งขัน
3. วัววิ่งลาน
การละเล่นวัวลานจะมีผู้เข้าร่วมหลายคณะ การแข่งจะมี 2 ฝ่าย แล้วแต่คณะไหนจะตกลงแข่งขัน ฝ่ายหนึ่งว่าวัวรอง อีกฝ่ายเรียกว่าวัวนอกการเตรียมตัวของฝ่ายวัวรอง
เจ้าของวัวจะคัดเลือกวัว จำนวน 17-20 ตัว เพื่อเตรียมรับฝ่ายนอกจำนวนวัวรองจะใช้กี่ตัวขึ้นอยู่กับเจ้าของวัวจะตกลงกัน แต่ต้องคัดเลือกวัวที่มีฝีเท้าดี ไว้นอกการเตรียมตัวของฝ่ายวัวนอก
เจ้าของวัวจะนำวัวที่มีกำลังฝีเท้าที่ดีที่สุด มาผูกติดกับวัวรองเพื่อจะได้วิ่งแข่งกันว่าวัวตัวไหนดีกว่ากัน เมื่อเตรียมวัวเรียบร้อยแล้วก็จะเริ่มต้นการเล่น ซึ่งจะมีการโห่ขึ้นสามลา เพื่อเป้นการบอกสัญญาณการเตรียมพร้อม และจะมีสัญญาณขึ้นอีกครั้งหนึ่งของกรรมการ ซึ่งอาจจะยกธงก็ได้ แต่ไม่ควรใช้เสียงปืน เพราะจะทำให้วัวตกใจได้ วัวทั้งหมดจะถูกปล่อยออกจากมือเจ้าของ เจ้าของวัวจะต้องมีความคล่องแคล่วรุ้จักหลบหลีก บางครั้งหนีไม่พ้นก็ต้องนอนคว่ำหน้าให้วัวกระโดดข้ามไป ขณะปล่อยวัวนั้นเป็นตอนที่มีอันตรายมาก
เมื่อปล่อยวัวไปแล้ว ถ้าวัวนอกวิ่งแซงวัวรองได้ในช่วงตัววัว และสามารถลากวัวรองไปได้อย่างไม่เป็นขบวน และทำให้วัวรองวิ่งหลุดจากระดับแถว แสดงว่าวัวนอกชนะ แต่ถ้าวัวรองสามารถวิ่งแซงและลากวัวนอกไปหนึ่งช่วงตัว และทำให้วัวนอกดิ้นหลุดจากแถว ก็ถือว่าวัวรองชนะ ถ้าทั้งสองฝ่ายไม่สามารถวิ่งแซงซึ่งกันและกันได้ก็เสมอกัน
4. โอกาสที่จะเล่น
การเล่นวัวลานเดิมทีจะเล่นหลังจากว่างจากการทำนาในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม และจะเล่นเมื่อใดหรือที่ใดก็ได้ แต่ในปัจจุบัน การละเล่นวัวลานหรือการแข่งวัวลาน มิได้อนุรักษ์ธรรมเนียมประเพณีที่บรรพบุรษได้สร้างสรรค์เอาไว้อย่างดีงาม กลับกลายเป็นการปลูกฝังในด้านการพนันขันต่อ และมีผลเสียเกิดขึ้นแก่สังคมส่วนรวม ควรจะได้มีการอนุรักษ์ในสิ่งที่ดีงาม้อาไว้ให้เป็นแบบอย่างของอนุชนรุ่นหลังสืบไป ดังนั้นทางราชการจึงได้กำหนดกฏเกณฑ์เอาไว้ว่าเมื่อจะมีการเล่นวัวลานควรจะได้ขออณูญาตก่อนทุกครั้ง
***ที่มา : ทิพยา ปัญญาวัฒชิโล.การละเล่นพื้นบ้านจังหวัดเพชรบุรี. เพชรบุรี : ม.ป.ท., ม.ป.ป.
» สุนทรภู่ ตระกูล พราหมณ์เมืองเพชร
» ตามรอยเสด็จประพาสต้น ร.ศ. ๑๒๓
» วรรณกรรมเมืองเพชรบุรี