ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม อารยธรรม >>
ประเพณีปีใหม่ชาวอาข่า
(ต๊า-ท๊อง-พ้า-เออ)
ตามคำพูดที่ชาว ต๊า ท๊อง พ้า เออ
ซึ่งก็แปลออกเป็นความหมายว่า พิธีปีใหม่ หรือประเพณีปีใหม่
ชาวอาข่าถือว่าประเพณีนี้จะเป็นการเปลี่ยนแปลงวันปีใหม่หรือเปลี่ยนฤดูกาล
ซึ่งเป็นการส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ ฉะนั้นคนทุกคนก็จะมีอายุเพิ่มขึ้น
ประเพณีปีใหม่อาจใช้คำพูดว่า พิธีเล่นลูกข่างก็ได้
ทั้งนี้ประเพณีดังกล่าวจะมีจุดเด่นก็คือ การเล่นลูกข่าง
พิธีปีใหม่อาข่าจะตรงกับเดือนธันวาคมหรือต้นเดือนมกราคมของทุกปี
หรือถ้าเป็นเดือนอาข่าแล้วก็จะเป็นเดือนท้องลา (Tahl la)
ประเพณีปีใหม่ของอาข่าเกิดขึ้นภายหลังจากที่มีการเก็บเกี่ยวพืชพันธุ์จากไร่นาหมดแล้ว
หลังจากการตรากตรำทำงานมาหนัก 1 ปีเต็ม
อันเป็นการฉลองผลผลิตที่เก็บเกี่ยวมาไว้ในบ้านเรียบร้อยแล้ว
ประเพณีปีใหม่เล่นลูกข่างของชาวอาข่าจะมีการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาอยู่ 4 วัน
ซึ่งการประกอบพิธีใช้เครื่องเซ่นต่าง ๆ ดังนี้ 1. ไก่ขนดำ
จะเป็นเพศผู้หรือเพศเมียก็ได้ ห้ามใช้ไก่ขนสีขาว เพราะอาข่าถือว่าไม่บริสุทธิ์ 2.
ข้าวเหนียวดำ (ข้าวปุก) 3. ข้าวเหนียวที่ไม่ดำ อาข่าเรียกว่า (ห่อส้อ) 4. น้ำชา 5.
เหล้าจากกระบอกไม้ไผ่ทำขึ้นมาเพื่อใช้ประกอบพิธีอาข่า เรียกว่า จี้น่า จี้ จุ๊
โดยการทำพิธีนั้นจะมีการแบ่งแยกออกไปเป็นแต่ละวันดังนี้
- วันที่ 1 (ตรงกับวันที่ 30 ธันวาคม 2547) จะมีการประกอบพิธีเซ่นไหว้บรรพบุรุษในช่วง ตอนบ่าย โดยใช้เครื่องเซ่นไหว้ตามที่กล่าวมาแล้ว ซึ่งมีขั้นตอนการประกอบพิธีในแต่ละครอบครัว
- วันที่ 2 (ตรงกับวันที่ 31 ธันวาคม 2547) จะเป็นการทำลูกข่าง โดยใช้ไม้เนื้อแข็ง ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของลูกข่างเมื่อทำเสร็จแล้วมีขนาดความกว้างประมาณ 5-7 เซนติเมตร ปลายแหลม ด้านบนจะตัดเรียบตั้งกับพื้นได้ ขนาดลูกข่างนี้จะทำขึ้นให้มีขนาดความพอดีกับผู้เล่น เมื่อทำเสร็จแล้วก็จะมีการละเล่นโดยมีวิธีการเล่น 2 ประเภท คือ การแบ่งฝ่าย และตั้งลูกข่างเป็นแถว ขว้างให้ถูกลูกข่างของฝ่ายตรงกันข้าง วิธีที่สอง คือการเล่นโดยการใช้เชือกปั่นให้ลูกข่างหมุนแล้วตีลูกข่างโดยวิธีการหมุนเช่นกัน ซึ่งสามารถดูวิธีการได้ในชุมชนนอกจากนี้ ในวันที่สองของเทศกาลปี้ใหม่เล่นลูกข่าง ในตอนกลางคืนจะมีการเล่นกระบอกไม้ไผ่ โดยมีเด็กผู้ใหญ่ วิธีการเล่นก็จะเป็นการกระทุ้งไม้ไผ่ ตี กลอง ฉิ่ง ฉาบ ซึ่งอาข่าถือว่าสนุกสนานการกระทุ้งกระบอกไม้ไผ่นี้จะเล่นตลอดคืน
- วันที่ 3 ( ตรงกับวันที่ 1 มกราคม 2547) อาข่าเรียกว่าเป็นวัน ล้อดะอ่าแผ่ว ซึ่งจะแปลออกมาก็จะมีความหมายคือการทำพิธี เพื่อตอนรับวันใหม่หรือปีใหม่นั้นเอง และหลังจากวันนี้เป็นต้นไป คนทุกคนก็จะมีอายุเพิ่มมากขึ้นไป ดังนั้นอายุของอาข่าหากผู้ใดเกิดวันที่ 2 ของเทศกาลนี้ถือว่าจะนับอายุเป็น 1 ปี ได้แม้เกิดมามีอายุเพียง 1 วัน และตรงข้ามหากผู้ใดเกิดมาหลังวันที่ 3 ก็จะถือว่าจะมีอายุที่สมบูรณ์โชคดี และในวันที่ 3 นี้ ครอบครัวทุกหลังจะมีการประกอบอาหารเลี้ยงกัน มีการสู่เหล้าดื่มกันจนมีภาษิตอาข่าคือ ค้า ท๊อง จี้ ฉี่ แปลว่า ประเพณีดื่มเหล้านั้นเอง ตลอดทั้งวันผู้อาวุโสก็จะมีการแลกเปลี่ยนปัญหาวัฒนธรรมของชุมชน มีการแข่งขันการละเล่นพื้นบ้านในตอนกลางวัน เช่น เล่นลูกสะบ้าในกลุ่มผู้หญิงและเล่นลูกข่างในกลุ่มผู้ชาย มีการเต้นรำพื้นบ้านในเวลากลางคืน
- วันที่ 4 (ตรงกับวันที่ 2 มกราคม 2547) วันสุดท้ายของพิธีประเพณีปีใหม่เล่นลูกข่าง ซึ่งอาข่าเรียกว่า จ่า ส่า แปลว่า วันสุดท้ายหรือชึ่ง ในวันนี้จะไม่มีการประกอบพิธีกรรมอะไรแต่จะมีการเล่นลูกข่าง หรือบางครอบครัวยังมีการประกอบอาหารเลี้ยงกันอยู่บ้างแต่ก็ไม่มากนัก และเมื่อตกเย็นก็จะถือว่าสิ้นสุดเทศกาลประเพณี ต๊า ท๊อง พ้า เออ และจะเริ่มพิธีอีกครั้งเมื่อเวลามาบรรจบอีกครั้ง
สำหรับจุดเด่นของประเพณีปีใหม่ ต๊า ท๊อง พ้า เออ ของชาวอาข่านั้น ช่วงเทศกาลดังกล่าว เพศชายจะมีการเล่นลูกข่างตลอดในช่วงพิธีกรรม ส่วนเพศหญิงก็จะเล่นการทอยสะบ้าและผู้อาวุโสจะ มีการพูดคุยแลกเปลี่ยนข้อปฏิบัติด้านวัฒนธรรม กฎจารีตต่าง ๆ และพร้อมกันนี้หากครอบครัวใดที่ติดหนี้สินเงินกองกลางของชุมชุนก็จะต้องมาชดใช้ในช่วงเทศกาลปีใหม่นี้ด้วย และหากครอบครัวใดที่ต้องการจะย้ายครอบครัวตนเองออกไปจากชุมชนเพื่อไปตั้งในชุมชนอื่นก็จะต้องนำเหล้ามารินเพื่อบอกกล่าวอำลาในวงอาวุโสอันเป็นการแจ้งย้ายออก อีกทั้ง ถ้าครอบครัวที่อยากจะย้ายเข้ามาอยู่ก็จะต้องนำเหล้ามารินให้ผู้อาวุโสอันเป็นการแจ้งย้ายเข้ามาด้วยเหตุนี้ประเพณีปีใหม่ ต๊า ท๊อง พ้า เออ ของชาวอาข่า จึงถือว่าเป็นประเพณีที่สำคัญเป็น 1 ในจำนวนประเพณีใหญ่ 9 ประเพณีของชาวอาข่าที่มีการปฏิบัติสืบทอดกันมา
