ปรัชญา อภิปรัชญา ญาณวิทยา จิตวิทยา ตรรกศาสตร์ >>
ปรัชญา
ปรัชญาการศึกษา
นักวิชาการด้านการศึกษาได้ให้คำจำกัดความของคำว่า การศึกษา มากมายหลายคำนิยม เช่น การศึกษาคือชีวิต การศึกษาคือการตระเตรียมการดำรงชีวิต การศึกษาคือความเจริญงอกงาม การศึกษาคือการถ่ายทอดวัฒนธรรม การศึกษาคือการทำให้คนเจริญขึ้น และ ฯลฯ การที่นิยามความหมายของคำว่า การศึกษา ต่าง ๆ กัน ก็เนื่องมาจากบางคนพิจารณาการศึกษาในฐานะจุดหมายปลายทางของชีวิต บางคนนิยามการศึกษาในบานะกระบวนการ บางคนกำหนดความหมายในลักษณะที่เป็นกิจกรรมประเภทหนึ่งของสังคม
การศึกษาเป็นการพัฒนาบุคคลเพื่อให้บรรลุเป้าหมายใดเป้าหมายหนึ่ง เราอาจพิจารณาความหมายของการศึกษาได้เป็น ๒ แนวคือ
๑. ความหมายในแนวกว้าง ถือว่าการศึกษาเป็นกระบวนการต่อเนื่องตลอดชีวิต มีปัจจัยหลายอย่างที่มีอิทธิพลต่อการหล่อหลอมชีวิต บุคลิกภาพและความรู้สึกนึกคิดของมนุษย์ เป็นการศึกษาจากประสบการณ์ทั้งมวล ตามแนวนี้การศึกษามิได้จำกัดอยู่ในโรงเรียนเท่านั้น สถาบัน
ทางสังคมอื่น ๆ เช่น บ้าน วัด สื่อมวลชน และ ฯลฯ ต่างก็มีอิทธิพลต่อการเรียนรู้ของบุคคล
๒. ความหมายในแนวแคบ ถือว่าการศึกษาเป็นการถ่ายทอดวัฒนธรรม ความรู้ และค่านิยมจากคนรุ่นหนึ่งไปสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง โดยผ่านสถาบันทางสังคมที่มีหน้าที่จัดการศึกษา เช่น โรงเรียน ความหมายตามแนวแคบนี้เป็นความหมายที่เราเข้าใจกันโดยทั่วไป
การศึกษาไม่ว่าจะนิยามความหมายว่าอย่างไร มีลักษณะสำคัญอยู่ ๓ ประการคือ
๑. การศึกษาเป็นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของบุคคลให้เป็นไปในแนวทางที่ปราดรถนา
๒. การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมนี้ เป็นไปโดยจงใจ โดยมีการกำหนดจุดมุ่งหมายซึ่งเป็นสิ่งที่มีคุณค่าสูงสุดไว้
๓. การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมนี้ กระทำเป็นระบบ มีกระบวนการอันเหมาะสมและผ่านสถาบันทางสังคมที่ได้รับมอบหมายให้ทำหน้าที่ด้านการศึกษา
ความสัมพันธ์ระหว่างปรัชญากับการศึกษา
ปรัชญามุ่งศึกษาเรื่องของชีวิตและจักรวาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งมนุษย์กับสิ่งแวดล้อม เพื่อจะหาความจริงอันเป็นที่สุด การศึกษามุ่งศึกษาเกี่ยวกับมนุษย์และวิธีการที่จะพัฒนามนุษย์ให้มีความเจริญงอกงามเพื่อให้สามารถดำเนินชีวิตได้อย่างดีมีความสุขและประสบความสำเร็จในชีวิต การงาน ทั้งปรัชญาและการศึกษา มีจุดสนใจร่วมกันอยู่อย่างหนึ่งก็คือการกำหนดคุณค่าและความหมายของชีวิตมนุษย์ ปรัชญาในแง่นี้จึงมีลักษณะเป็นทฤษฎีทางการศึกษาและการศึกษาเป็นการนำเอาปรัชญาไปปฏิบัติให้บังเกิดผล เมื่อเป็นเช่นนี้ปรัชญาจึงมีความสัมพันธ์กับการศึกษาอยู่ ๓ ประการ
๑. ปรัชญาตรวจสอบและเสนอแนะจุดมุ่งหมายของการศึกษา การศึกษาเป็นกิจกรรมทางสังคมที่มุ่งผลการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมของบุคคลให้เป็นไปในแนวทางที่ปรารถนา ปรัชญาอาจจะช่วยเสริมการศึกษาให้ได้รับคำตอบที่ชัดเจนขึ้นได้หลายประการเช่น
(๑) ปรัชญาอาจช่วยชี้ให้เห็นว่าจุดมุ่งหมายของการศึกษาที่จะเลือกนั้น สอดคล้องกับสภาพการณ์ทางสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรมและการเมืองหรือไม่ มีความเหมาะสมเพียงใด
(๒) ปรัชญาอาจช่วยชี้ให้เห็นว่า จุดมุ่งหมายของการศึกษาที่จะเลือกนั้น
ขัดแย้งกับจุดมุ่งหมายของกิจกรรมทางด้านสังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และการเมืองหรือไม่ ถ้าขัดแย้งจะแก้ไขให้สอดคล้องกันได้อย่างไร
(๓) ปรัชญาอาจช่วยชี้ให้เห็นว่าจุดมุ่งหมายของการศึกษาที่จะเลือกนั้น สอดคล้องกับวิถีชีวิตที่ดีหรือไม่ ชีวิตที่ดีเป็นอย่างไร ธรรมชาติของมนุษย์คืออะไร เพื่อจะได้ใช้ข้อเท็จจริงเหล่านี้ประกอบการพิจารณาเลือกจุดมุ่งหมายของการศึกษาได้ถูกต้องยิ่งขึ้น
๒. ปรัชญาวิพากษ์และวิเคราะห์การศึกษา ปรัชญาอาจช่วยวิพากษ์และวิเคราะห์สาระและปัญหาของการศึกษาได้ใน ๓ ลักษณะคือ
(๑) ปรัชญาอาจช่วยวิเคราะห์ข้อสมมติฐานของการศึกษา การที่นักการศึกษามีความเห็นแตกต่างกัน ถ้าสืบเสาะดูสาเหตุของความแตกต่างให้ดีแล้ว ส่วนหนึ่งมักจะเกิดจากการยึด ข้อสมมุติฐานที่แตกต่างกัน ถ้าจับประเด็นความแตกต่างได้แล้ว ก็จะทำให้นักการศึกษามีความมั่นใจ ในสมมุติฐานที่ตนยึดมากยิ่งขึ้น มีเหตุผลขึ้น
(๒) ปรัชญาอาจช่วยให้เห็นปัญหาทางการศึกษาชัดเจนขึ้น มีอยู่บ่อยครั้งที่เราพยายามแก้ปัญหาบางอย่างโดยไม่เข้าใจชัดเจนว่าปัญหานั้นคืออะไร ปรัชญาอาจช่วยขยายความของคำถามให้ชัดเจนขึ้น ชี้ให้เห็นถึงความสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องระหว่างปัญหาต่าง ๆ รวมทั้งเสนอแนะข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับปัญหาที่ต้องการจะแก้
(๓) ปรัชญาอาจช่วยขจัดความกำกวมของศัพท์ หรือแนวคิดหลักที่ใช้ในวงการศึกษา นักปรัชญากลุ่มภาษวิเคราะห์จะช่วยแยกแยะให้เห็นว่า คำศัพท์ทางการศึกษามีความหมายได้กี่ความหมาย เช่น การนิยามความหมายของ การศึกษา อาจนิยามได้ ๓ ลักษณะคือ
นิยามขึ้นเป็นการเฉพาะ
สำหรับความหมายที่ผู้นิยามต้องการใช้เป็นการเฉพาะตัวหรือเฉพาะแห่ง
นิยามแบบพรรณนา คือการนิยามความหมายที่คนทั่วไปใช้
นิยามเพื่อชี้ทาง คือการนิยามความหมายอย่างที่ควรจะเป็น เช่น
การศึกษาคือความเจริญงอกงาม
๓. ปรัชญาให้ภาพรวมหรือสร้างโลกทัศน์ โดยการเชื่อมโยงศาสตราทั้งหลายที่เกี่ยวกับการศึกษาให้มีความกลมกลืนเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน เพื่อจะได้ใช้เป็นแนวทางในการจัดการศึกษา
กล่าวโดยสรุป กิจของปรัชญาการศึกษาพิจารณาได้เป็น ๒ ด้านคือ
๑. ด้านเนื้อหาสาระของการศึกษาปรัชญามีส่วนช่วยกำหนดจุดมุ่งหมายของการศึกษา เพื่อให้ได้แนวทางการจัดการศึกษาที่ดีที่สุด เพื่อชีวิตและสังคมปัจจุบันและอนาคต
๒. ด้านวิธีการ ปรัชญามีส่วนช่วยวิเคราะห์ สังเคราะห์ ตีความโดยใช้เหตุผลตามหลักตรรกวิทยา เกี่ยวกับคำและแนวคิดหลักทางการศึกษา เพื่อให้เกิดความชัดเจนในความคิด ซึ่งจะนำไปสู่ความมั่นใจในการปฏิบัติของนักการศึกษา
การจัดการศึกษาโดยไม่มีปรัชญาการศึกษาเป็นแนวทาง ก็เป็นเสมือนเรือที่แล่นไปในท้องทะเลโดยไม่มีหางเสือ
