อิทธิพลพุทธศาสนา : วัฒนธรรมไทยด้านสถาปัตยกรรม

สถาปัตยกรรมไทยซึ่งมีลักษณะเด่นในด้านคตินิยมเกี่ยวกับการก่อสร้าง ได้แก่ สถาปัตยกรรมเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา และการปกครอง และสถาปัตยกรรมที่มีรูปลักษณะแบบประเพณี ซึ่งพอจะแยกกล่าวได้ดังนี้

สถาปัตยกรรมเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาและการปกครอง สถาปัตยกรรมเกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา เพราะเป็นที่ยอมรับนับถือของไทยมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เช่น โบสถ์ วิหาร ศาลาการเปรียญ และการก่อสร้างพระธาตุเจดีย์ต่าง ๆ ตามคติความเชื่อทางศาสนา และคลี่คลายมาเป็นคตินิยมเกี่ยวกับการเมืองการปกครอง
สถาปัตยกรรมที่มีรูปลักษณะแบบประเพณี หลังพุทธศตวรรษที่ 19 สถาปัตยกรรมในประเทศไทยได้เริ่มคลี่คลายเกิดเป็นลักษณะเฉพาะที่มีลักษณะพิเศษเกือบจะเหมือนกันทุก ๆ ภาค คือ เน้นลักษณะเฉพาะซึ่งถือว่าสมัยหลัง พ.ศ. 1893 เป็นช่วงเวลาที่นำมาเอารูปแบบลักษณะหลายๆ ถิ่น หลาย ๆ ท้องที่มารวมกัน

สถาปัตยกรรม หลัง พ.ศ. 1893 มีลักษณะทางสถาปัตยกรรมที่มีเอกภาพเป็นตัวของตัวเอง เป็นประเพณีนิยมที่ก่อสร้างตาม ๆ กันมาจนกลายเป็นคตินิยม เช่น วัง และวัด เท่านั้นที่หลังคาประดับด้วยช่อฟ้าใบระกาได้ แม้ว่าบางยุคบางสมัยสถาปัตยกรรมไม่นิยมสร้างช่อฟ้าใบระกาแต่ก็เป็นคติความนิยมอยู่เพียงสมัยเดียวแล้วก็เลิกราไปแต่ยังคงรูปแบบชนิดที่มีช่อฟ้าใบระกาและเน้นทางด้านหน้ามากกว่าทางด้านข้าง ลักษณะเช่นนี้ได้แก่ โบสถ์ และวิหาร การสร้างสถูปเจดีย์ หรือมณฑปก็จะมีรูปแบบสถาปัตยกรรมของมันเอง ที่ดูแล้วรู้ได้ทันที เช่น เจดีย์จะต้องมีรูปลักษณะที่เป็นทรงกรวย มียอดแหลม หรือเจดีย์ชนิดทรงกรวยเหลี่ยมย่อมุม ฯลฯ นั่นคือ สถาปัตยกรรมที่เกิดกับวัด และ วัง

จึงนับว่าพระพุทธศาสนามีอิทธิพลต่อการก่อสร้างของสังคมไทยเป็นอย่างมาก ไม่ว่าด้านจิตใจ ด้านประเพณี ด้านพิธีกรรม ด้านวรรณคดี ด้านภาษา ด้านการศึกษา ตลอดถึงด้านสถาปัตยกรรมการก่อสร้าง จนทำให้เกิดเป็นวัฒนธรรมที่คนไทยทุกคนได้รับรู้ได้เห็น และเป็นเอกลักษณ์ของไทยในที่สุด เมื่อชาวต่างชาตินึกถึงประเทศไทยมักจะนึกถึงวัด ความสวยงาม ของโบสถ์ วิหาร พระราชวัง เป็นต้น จึงนับว่าพระพุทธศาสนามีอิทธิพลต่อสังคมและวัฒนธรรมไทยในทุก ๆ ด้านอย่างแท้จริง