ศาสนา
ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม
นิกายในศาสนาคริสต์
นิกายโรมันคาทอลิก (Roman Catholic)
นิกายออร์ธอด็อกซ์ (Orthodox)
นิกายโปรเตสแตนด์ (Protestantism)
นิกายต่าง ๆ ในโปรเตสแตนด์
การเผยแพร่ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกในประเทศไทย
การเผยแพร่คริสต์ศาสนานิกายโปรเตสแตนต์ในประเทศไทย
นิกายต่าง ๆ ในโปรเตสแตนด์
กลุ่มฟื้นฟูศาสนาตามที่กล่าวมาในตอนต้นนี้ทั้ง 3 กลุ่ม ได้ทำได้เกิดนิกายเล็ก ๆ
ต่อมา ซึ่งล้วนแต่รับโครงสร้างของโปรเตสแตนต์
ในที่นี้จะกล่าวถึงบางกลุ่มและบางนิกายเท่านั้น คือ
นิกายเพรสไบทีเรียน (Presbyterian)
เป็นกลุ่มที่ต้องการจัดระบบการปกครองของพระเจ้าให้เป็นระเบียบแบบแผนและให้คงที่ตามหลักของลูเธอร์
โดยมีบิชอปเป็นประธาน ความเชื่อของนิกายนี้มุ่งเน้นศรัทธา
เพราะถือว่าพรของพระเจ้าสามารถปลดเปลื้องทุกข์ของมนุษย์ได้ ไม่ใช่พระ
พระเป็นเพียงผู้ทำพิธีกรรมเท่านั้น
นิกายเมธอดิสต์ (Methodism)
เกิดขึ้นโดยจอห์น เวสลีย์ (John
Wesley : ค.ศ. 1703 - 1791)
เป็นชาวอังกฤษที่มีจุดประสงค์ต้องการให้ผู้นับถือพระเจ้ามีอิสระภาพมากขึ้น
สามารถปฏิบัติศาสนาไปตามหลักของเหตุผลให้เหมาะแก่ชีวิตของตน
นิกายเซเวนเดย์ แอดเวนติสต์ (Seven Day Adventists)
เป็นกลุ่มใหญ่ที่สุดของกลุ่มแอดแวนติสต์ นิกายนี้เน้นวันสุดท้ายของโลก
และการเสด็จมาของพระคริสต์ในวันพิพากษาโลกเพื่อทำนี้บริสุทธิ์อีกครั้งสมาชิกผู้นับถือมีทั่วโลกโดยเฉพาะในประเทศไทยนั้น
นิกายนี้ได้ส่งศาสนฑูตเข้ามาเป็นครั้งแรกในปี ค.ศ. 1918
ศาสนทูตหลายท่านมีส่วนสร้างความเจริญให้แก่ประเทศไทย เช่น ตั้งโรงเรียน ตั้งสุขศาลา
และโรงพยาบาล โรงพยาบาลซึ่งเป็นที่รู้จักกันดี คือ โรงพยาบาลมิชชัน ที่สะพานขาว
เมื่องานพยาบาลเจริญก้าวหน้าถึงกับต้องขยายเปิดโรงเรียนพยาบาลนิกายเควกเกอร์
(Quaker) หรือสมาคมมิตรภาพ (Society of Friends) เป็นนิกายที่เกิดในอังกฤษ โดยยอร์ช
ฟอกซ์ (George Fox : 1624 - 1691) แต่แพร่หลายในอเมริกาโดย วิลเลี่ยม เพน (William
Penn : 1644-1718) โดยเฉพาะในรัฐเพนซิลเวเนีย (Pennsylvania)
เป็นดินแดนแห่งแรกที่เพน ได้มาตั้งรกรากและทำการเผยแพร่ศาสนา
นิกายนี้ต้องการรื้อฟื้นศาสนาคริสต์แบบดั้งเดิม
จึงเน้นประสบการณ์ตรงในการเข้าถึงพระเจ้าโดยใช้แสงสว่างที่เกิดขึ้นภายใน (inner
light) นิกายพยานพระยะโฮวา (Jehovah's Witnesses)
นิกายนี้เกิดจากการรวมกลุ่มของพวกโปรแตนแตนต์ที่ต้องการปฏิรูปคำสอนให้เป็นไปในแบบเดิม
โดยเฉพาะแบบอย่างในการนมัสการพระเจ้า คือ พระยะโฮวา
ทั้งนี้เพราะพวกโปรเตสแตนต์ส่วนมากได้แตกกลุ่มออกไปเป็นหลายพวก
เพราะความสับสนในคำสอน และความไม่ชัดแจ้งของหลักคำสอน ชาร์ล รัสเซลล์ (Charles
Russell)ซึ่งเป็นชาวอเมริกันได้ริเริ่มตั้งนิกายนี้ขึ้นมาโดยเริ่มแรกมีการรวมกลุ่มกันที่มลรัฐเพนซิลเวเนีย
และขยายตัวออกไปทั่ว
มีผู้สนใจกันมากโดยเฉพาะชนชั้นกรรมกรและคนชั้นกลางถึงกับมีการตั้งสมาคมเผยแผ่ลัทธิที่เรียกว่า
"หอสังเกตการณ์" (Watch Tower)
และมีการพิมพ์หนังสือออกเผยแพร่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมากนิกายมอร์มอน
(Mormonism) หรือศาสนาจักรของพระเยซูคริสต์แห่งสิทธิชนยุคสุดท้าย (The Church
of Jesus Christ of Latter-Day Saints)
ผู้ก่อตั้งคือ โจเซฟ สมิธ (Joseph Smith)
ผู้เติบโตท่ามกลางบรรยากาศทางศาสนาแบบกลุ่มฟื้นฟูชีวิต (Revivalists) ในนิวยอร์ค
(New York) หลักคำสอนของศาสนาเหมือนคำสอนทั่ว ๆ ไปของศาสนาคริสต์
เพียงแต่เพิ่มความเชื่อในคัมภีร์มอร์มอน (Book of Mormon)
ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นคัมภีร์ศักดิ์สิทธิ์ที่ได้รับมาจากมอร์มอน
และเชื่อกันว่าคัมภีร์นี้เป็นพระวจนะของพระเจ้าเดิมจารึกในภาษาโบราณ