ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>
วรรณคดีภาษาบาลีในประเทศไทย
วรรณกรรมภาษาบาลี
หนังสือที่แต่งเป็นภาษาบาลีในประเทศไทย
วรรณกรรมภาษาถิ่น
หลักสูตรการศึกษาภาษาบาลีในปัจจุบัน
วรรณคดีภาษาบาลีในประเทศไทย
ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้นั้น
ประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนาจะมีวรรณกรรมมากกว่าประเทศที่ไม่นับถือพระพุทธศาสนา
เพราะว่าประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนามีประชากรที่รู้หนังสือมากกว่า
โดยเฉพาะพวกผู้ชายได้มีโอกาสบวชเรียน จึงมีความรู้ด้านนิทานชาดกต่าง ๆ
และมีความรู้ทางด้านภาษาดีกว่าผู้ที่ไม่ได้บวชด้วย
สำหรับวรรณกรรมที่ถือว่ามีค่านั้น อาจแบ่งออกได้เป็น 2
ประเภทคือ(1)จารึกภาษาบาลีและ(2)วรรณกรรมภาษาบาลี
1.วรรณกรรมประเภทจารึก
จารึกที่มีข้อความภาษาบาลีอักษรปัลลวะที่พบในประเทศไทยตามภูมิภาคต่างๆ
มีเนื้อหาแบ่งเป็น 5 กลุ่มคือ 1. จารึกเนื้อความแสดงธรรม 2.
จารึกเนื้อความแสดงเหตุการณ์ 3. จารึกแสดงเนื้อความนมัสการพระรัตนตรัย 4.
จารึกแสดงเนื้อความปรารถนา 5. จารึกเนื้อความปกิณณกะ (สุภาพรรณ ณ บางช้าง,
วิวัฒนาการงานเขียนภาษาบาลีในประเทศไทย: จารึก ตำนาน พงศาวดาร สาส์น
ประกาศ,(กรุงเทพฯ: มหามกุฏราชวิทยาลัย,2529),หน้า 15. )
จารึกเนื้อความแสดงธรรม
จารึกภาษาบาลีในกลุ่มนี้เท่าที่สำรวจพบมี 50 หลัก แบ่งเป็นกลุ่มตามเนื้อหาคือ
-
กลุ่มจารึกคาถาเย ธมฺมา ที่ค้นพบมีประมาณ 20 หลักเช่นที่ระเบียงด้านขวาองค์พระปฐมเจดีย์ บนสถูปศิลา บริเวณองค์พระปฐมเจดีย์ หน้าศาลเจ้าข้างองค์พระปฐมเจดีย์ นครปฐม โดยใช้อักษรอินเดียใต้ที่เรียกว่าปัลลวะ ข้อความเป็นคาถาคัดมาจากคัมภีร์มหาวรรค พระวินัยปิฎกมีข้อความว่า
เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา เตสํ เหตุง ตถาคโต (อาห)
เตสญฺจ โย นิโรโธ เอวํวาที มหาสมโณติ ฯ (วิ.มหา 4/65/74.)
นอกจากนั้นยังพบบนแผ่นอิฐหลักที่ 30 บ้านท่ามะม่วง ตำบลจระเข้สามพัน อำแภออู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี พบที่บ้านพรหมทิน ตำบลหลุมข้าว อำเภอโคกสำโรง จังหวัดลพบุรี พบที่เมืองศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ เป็นต้น แสดงว่าจารึกคาถาเย ธมฺมา มีกระจายอยู่ทั่วไปในดินแดนประเทศไทย -
กลุ่มจารึกสารธรรมเอกเทศ คือแต่ละหลักมีเนื้อหาตามความสนใจหรือตามที่เห็นคุณค่าเฉพาะหลัก ที่รวบรวมได้มี 18 หลัก เป็นจารึกสมัยก่อนสุโขทัย 5 หลัก จารึกสมัยสุโขทัย 8 หลัก จารึกอยุธยา 4 หลัก และสมัยรัตนโกสินทร์ 1 หลัก (สุภาพรรณ ณ บางช้าง, วิวัฒนาการงานเขียนภาษาบาลีในประเทศไทย: จารึก ตำนาน พงศาวดาร สาส์น ประกาศ,(กรุงเทพฯ: มหามกุฏราชวิทยาลัย)2529,หน้า 34.)
-
กลุ่มจารึกคาถาย่ออริยสัจ 4 เมื่อจารึกคาถาเย ธมฺมา สิ้นสุดลงในสมัยสุโขทัย และได้เกิดจารึกกลุ่มสาระธรรมขึ้นแทนสืบเนื่องมาจนถึงสมัยอยุธยา ทางอาณาจักรล้านนาได้เกิดนิยมสร้างจารึกแสดงคาถาย่ออริยสัจ 4 ขึ้น โดยได้รับอิทธิพลจากลังกา เท่าที่ค้นพบมี 9 จารึก เช่น จารึกที่ฐานพระพุทธรูปวัดเกศศรี จังหวัดเชียงราย จารึกด้วยอักษรสิงหล ประมาณปี พ.ศ. 2000 มีความว่า
ปฐมํ สกลกฺขณเมกปทํ ทุติยาทิปทสฺส นิทสฺสนํ นิทสฺสนฺโต
สมณิ ทุนิมา สมทู สนิทู วิภเช กมโต ปฐเมน วินา ฯ
แปลได้ใจความว่า บทแรกเป็นบทที่หนึ่งแสดงลักษณะแห่งตน เว้นแล้วจากบทแรก แสดงบทมีบทที่สองเป็นต้น พึงจำแนก (สาระแห่งอริยสัจ) โดยลำดับแก่งอักษรย่อคือ ส.ม.นิ. ท.นิ.ม. ส.ม.ทุ ส.นิ.ทุ (สุภาพรรณ ณ บางช้าง, วิวัฒนาการงานเขียนภาษาบาลีในประเทศไทย: จารึก ตำนาน พงศาวดาร สาส์น ประกาศ,หน้า 75.) -
กลุ่มจารึกสาระนิพพาน มีเนื้อความกล่าวถึงนิพพานหรือความสงบว่าเป็นสุขอย่างยิ่ง เท่าที่ค้นพบมีเพียงสามหลักสร้างขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์ทั้งสิ้น
จารึกเนื้อความแสดงเหตุการณ์
เป็นการบันทึกเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์เช่นจารึกวัดดอน จังหวัดลำพูน
โดยพระเจ้าสรรพสิทธิ์ แห่งนครหริภุญชัย ประมาณปีพุทธศักราช 1610-1641
ข้อความในจารึกว่า
สพฺพาธิสิทฺธฺยาขฺยรถฺสเรน
ฉพฺพีสวสฺสสีน ปโยชิเตน
อุโปสถาคารวรํ
มโนรมํ
มยา กตญฺเชตวนาลยํลยํ.
ติเสกวสฺสีน มยา จ ตสฺมึ
กโต
หิโตทฺธารณโกว อาวโส
อาวาสิกํ ภิกฺขวรํ สุสีลํ
สทา จ อุปฏฺฐหนํ อกํ เว.
สาปายิกํ เหมมยญฺจ เจติยํ
กตํ พหุนฺเตปิฏกํ อเลกฺขํ
มุจฺจนฺตุ ทุกฺขา
สุขิตา จ สตฺตา
รติพฺพเลน รตนฺตยสมึ.
(สุภาพรรณ ณ บางช้าง,อ้างแล้ว,2529,หน้า 92.)
ไม่ได้แปลเป็นภาษาไทยให้ผู้ศึกษาฝึกแปลไปด้วย
นอกจากนั้นยังมีจารึกวัดกุดดู่หรือวัดจามเทวี ลำพูน จารึกปราสาทหินพิมาย นครราชสีมา
จารึกแม่นาเมือง นครสวรรค์ จารึกเมืองไชยา จังหวัดสุราษฏร์ธานี เป็นต้น
จารึกแสดงเนื้อความภาษาบาลีกล่าวนมัสการหรือสรรเสริญคุณพระรัตนตรัย
จารึกเนินสระบัว เป็นศิลาจารึกทำด้วยหินทรายสีขาว ขนาดกว้าง 40 เซนติเมตร
ยาว 177 เซนติเมตร หนา 28 เซนติเมตร ลักษณะตัวอักษร จารึกเนินสระบัว
จารึกเป็นตัวอักษรอินเดียใต้ สมัยหลังปาลวะ เป็นภาษา ขอมและภาษาบาลี
ในตอนที่เป็นภาษาบาลีเขียนเป็น วสันต์ดิลกฉันท์ กล่าวสรรเสริญพระพุทธคุณ
ศิลาจารึกเนินสระบัว จังหวัดปราจีนบุรี แต่งเมื่อ พ.ศ. 1304
แต่งโดย กมรเตงพุทธสิระ ผู้อยู่ในตระกูลปาทวะ ศิลาจารึกหลักนี้เป็นหินทรายสีเขียว
เดิมอยู่ที่เนินสระบัว ในบริเวณเมืองพระรถ ตำบลโคกปีบ อำเภอศรีมหาโพธิ
จังหวัดปราจีนบุรี ภายหลังได้เคลื่อนย้ายมาพิงไว้ที่โคนต้นโพธิใหญ่ในวัดศรีมหาโพธิ
ซึ่งอยู่ไม่ห่างจากที่เดิม นายชิน อยู่ดี ครั้งยังเป็นหัวหน้าแผนกพิพิธภัณฑ์พระนคร
กองโบราณคดีกรมศิลปากร ได้สำรวจและจัดทำสำเนาครั้งแรก เมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ์
พ.ศ.2496 ศิลาจารึกนี้ จารึกด้วยรูปอักษรหลังปัลลวะ เป็นคำสรรเสริญคุณพระรัตนตรัย
มี 27 บรรทัด บรรทัดที่ 1-3 เป็นภาษาเขมร บรรทัดที่ 4-16 เป็นภาษาบาลีแต่งเป็นฉันท์
14ทำนองจะใช้เป็นวสันตดิลกฉันท์ และบรรทัดทื่ 17-27เป็นภาษาเขมร
ในระหว่างปี พ.ศ.2522ศาสตราจารย์นาวาอากาศเอก (พิเศษ) แย้ม
ประพันธ์ทอง
ได้รวบรวมวรรณคดีบาลีที่นักปราชญ์ในอดีตได้รจนาขึ้นด้วยสติปัญญาของตนโดยตรง
มิได้คัดลอกมาจากคัมภีร์พระบาลี หรืออรรถกถาใด ๆ เท่าที่ปรากฏในแผ่นดินไทยปัจจุบัน
หลักฐานดังกล่าวส่วนใหญ่จะปรากฏอยู่ในศิลาจารึก
วรรณคดีบาลีในประเทศไทยที่มีอายุเก่าที่สุด คือ ฯลาจารึกเนินสระบัว
ถึงแม้ว่าศิลาจารึกหลักนี้ ศาสตราจารย์ฉ่ำ ทองคำวรรณ จะได้อ่านแปล
และพิมพ์เผยแพร่แล้วก็ตามแต่เนื่องจากศาสตราจารย์นาวาอากาศเอก (พิเศษ) แย้ม
ประพันธ์ทอง ได้พิจารณาเห็นว่า คำประพันธ์ภาษาบาลีของท่านพุทธสิริ
ในศิลาจารึกเนินสระบัวนี้
ไม่เพียงแต่จะเป็นวรรณคดีบาลีที่เก่าที่สุดของไทยในปัจจุบันเท่านั้น
ยังเป็นคำประพันธ์ที่ประกาศความรู้ความสามารถอันยอดเยี่ยมของผู้รจนา
ซึ่งไม่เพียงแต่เชี่ยวชาญในทางปริยัติธรรมเท่านั้น
ยังเป็นนักปฏิบัติที่เข้าถึงธรรโมชะ
เป็นพระมหาเถระที่ทรงปรีชาญาณในพระพุทธศาสนาครั้งนั้นอีกด้วย
และเพื่อเผยแพร่คำประพันธ์ดังกล่าว คณะกรรมการจัดพิมพ์หนังสือจารึกในประเทศไทย
ศาสตราจารย์นาวาอากาศเอก (พิเศษ) แย้ม ประพันธ์ทอง เฉพาะคำอ่านแปล
ศิลาจารึกเนินสระบัวตอนที่เป็นภาษาบาลี ระหว่างบรรทัดที่ 4-16
รวมพิมพ์ไว้ในลำดับต่อไปด้วย (เจ้าหน้าที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ปราจีนบุรี
จังหวัดปราจีนบุรี, จารึกประเภทนี้ยังพบอีกมาในประเทศไทย
จารึกเนื้อความภาษาบาลีแสดงความปรารถนา
พบหลายแห่งเช่นจารึกลานทองสมเด็จพระมหาเถรจุฑามณี (พ.ศ. 1919) มีเนื้อความว่า
อิมินา ปุญฺญกมฺเมน พุทโธโหมิ อนาคเต สงฺสารา โมจนตฺถาย สพฺเพ สตฺเต อเสสโต
(ก่องแก้ว วีระประจักษ์ จารึกลานทองสมเด็จพระมหาเถรจุพามณี (ศิลปากร 27 กรกฎาคม
2526), หน้า 81.)
นอกจากนี้ยังมีจารึกทองคำ (1927)
จารึกที่ฐานพระพุทธรูปวัดผาบ่อง จังหวัดเชียงใหม่ จารึกที่ฐานพระพุทธรูปพระธาตุพนม
จาตึกบนฐานปราสาทโลหะ จังหวัดเชียงราย เป็นต้น
จารึกเนื้อความปกิณณกะ
จารึกในกลุ่มนี้มีข้อความภาษาบาลีแทรกเป็นบางส่วนสั้นๆเช่นจารึกที่ฐานพระพุทธรูปวัดชัยพระเกียรติ
จังหวัดเชียงใหม่ จารึกที่ฐานพระพุทธรูปปางสมาธิ จังหวัดศรีสะเกษ เป็นต้น
