ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>
วรรณคดีภาษาบาลีในประเทศไทย
วรรณกรรมภาษาบาลี
หนังสือที่แต่งเป็นภาษาบาลีในประเทศไทย
วรรณกรรมภาษาถิ่น
หลักสูตรการศึกษาภาษาบาลีในปัจจุบัน
วรรณกรรมภาษาบาลี
เป็นผลงานที่พระนักปราชญ์ล้านนาแต่งตั้งแต่สมัยเมื่อ 400 500
ปีมาแล้ว ถ้าจะแยกวรรณกรรมประเภทนี้ออกเป็นหมวดใหญ่ ๆ
ตามเนื้อหาของเรื่องก็อาจจะแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ ที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาโดยตรง
ซึ่งเป็นเรื่องอธิบายความในคัมภีร์ต่าง ๆ มีทั้งพระวินัย พระสูตร
และพระอภิธรรมเป็นเรื่องที่พระสงฆ์สามเณรจะต้องเรียนรู้
และบางเรื่องก็ใช้เป็นหลักสูตรการศึกษาแผนกบาลีด้วย
ส่วนอีกประเภทหนึ่งเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ เป็นตันว่า จามเทวีวงศ์
ชินกาลมาลีปกรณ์
ดังที่ได้กล่าวมาแล้วในตอนที่ว่าด้วยยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาในล้านนา
ซึ่งถือว่าเป็นข้อมูลสำคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์ของชาติ
ยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาในล้านนา
นักศึกษาภาษาบาลีในปัจจุบันต่างก็คงคุ้นเคยกับมังคลัตถทีปนีอันเป็นหลักสูตรเปรียญธรรมสี่และห้าประโยค
หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานของพระสิริมังคลาจารย์ นักปราชญ์ในยุคล้านนา
ในสมัยที่ยังไม่รวมเป็นประเทศไทยนั้น ดินแดนแหลมทองมีหลายอาณาจักร เช่นล้านนา
ล้านช้าง ศรีวิชัย
แต่อาณาจักรที่มีผลงานทางด้านพระพุทธศาสนาเป็นจำนวนมากจนกล่าวได้ว่าเป็นยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาคืออาณาจักรล้านนา
มีผู้วิจัยไว้ว่า ยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาในล้านนาตกอยู่ในระหว่าง 3 รัชกาล
คือพระญาติโลกราช พระยอดเชียงรายและพระเมืองแก้ว
ดังที่ได้กล่าวมาแล้วซึ่งเริมตั้งแต่ปี พ.ศ. 1985 2068 รวมเป็นเวลา 84 ปี
ซึ่งเป็นเวลาที่มีการศึกษาพระธรรมวินัยและรจนาคัมภีร์ภาษาบาลีเป็นจำนวนมาก
พอพ้นจากสามรัชกาลนี้ไปแล้วก็ไม่มีผลงานภาษาบาลีที่ดีเด่นอีก
และหลังจากการทำสังคายนาที่วัดมหาโพธารามมาแล้วเกียรติคุณแห่งพระพุทธศาสนา
ในล้านนาไทยได้แผ่กระจายไปถึงประเทศใกล้เคียง และในปี พ.ศ. 2066
กษัตริย์แห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต (ล้านช้าง) ทรงส่งราชทูตมายังราชสำนักเชียงใหม่
เพื่อขอคณะสงฆ์และพระไตรปิฎกไปสืบสานศาสนาในอาณาจักรล้านช้าง
พระเจ้านครเชียงใหม่จึงให้พระเทพมงคลกับภิกษุพาคณะสงฆ์ นำพระไตรปิฎกบาลี 60 คัมภีร์
ไปยังกรุงศรีสัตนาคนหุตในปีเดียวกันนั้น
ในรัชการพระเมืองแก้ว
ได้มีพระเถระจำนวนหลายท่านที่เป็นนักปราชญ์และเชี่ยวชาญในภาษาบาลี
จนสามารถแต่งคัมภีร์ต่าง ๆ เป็นภาษาบาลี สมควรจะกล่าวนามไว้ ณ ที่นั้น คือ
พระโพธิรังสี พระธรรมเสนาบดี พระญาณกิตติ พระสัทธัมมกิตติมหาผุสสเทวะ พระญาณวิลาส
พระสิริมังคลาจารย์และพระรัตนปัญญาเถระ เป็นต้น
โดยแต่ละท่านได้แต่งวรรณกรรมบาลีไว้มาก และสืบเนื่องมาจนปัจจุบัน เช่น
พระโพธิรังสีเถระ ชาวเมืองใหม่แต่ง จามเทีวงศ์ และ สิหิงคนิทาน
หรือตำนานพระพุทธสิหิงค์
พระธรรมเสนาบดีเถระแต่งคัมภีร์เกี่ยวกับไวยากรณ์ภาษาบาลีชื่อว่า สัททัตถเภทจินตา
ปทักกมโยชนา พระญาณกิตติชาวเชียงใหม่รจนาคัมภีร์เป็นภาษาบาลีไว้ถึง 12 เรื่อง
โดยเฉพาะพระสิริมังคลาจารย์ชาวเชียงใหม่ เป็นพระที่มีชื่อเสียงมากที่สุด
เพราะผลงานคือ มังคลัตถทีปนี งานนิพนธ์ของท่านมีอยู่ 4
เรื่องซึ่งมีขนาดยาวทั้งสิ้นคือ เวสสันดรทีปนี จักกวาลทีปนี สังขยาปกาสกฎีกา และ
มังคลัตถทีปนี ส่วนพระรัตนปัญญาเถระ ซึ่งนัยว่าท่านเป็นชาวเชียงรายหรือไม่ก็ลำปาง
มีผลงานอยู่ 3 เรื่อง คือ ชินกาลมาลี วชิรสารัตถสังคหะ และ มาติกัตถสรุปธัมมสังคิณี
เป็นต้น
นอกจากพระคัมภีร์ที่กล่าวมาแล้วนี้
ยังมีงานนิพนธ์ภาษาบาลีอีกจำนวนหนึ่งที่ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง
แต่มีหลักฐานทำให้เชื่อได้ว่าเป็นผลงานพระล้านนาแต่งขึ้นในยุคเดียวกันนี้ เช่น
ปัญญาสชาดก หรือชาดก 50 ชาติ (ความจริงมีมากกว่า 50 เรื่อง)
อันเป็นบ่อเกิดแห่งวรรณคดีสำคัญของไทยอีกหลายเรื่อง เช่น สมุทรโฆษคำฉันท์ สังข์ทอง
พระสุธนมโนห์รา นอกจากนั้นก็เป็นบทสวดมนต์ คือ อุปปาตสันติ เป็นฉันท์ภาษาบาลี
ซึ่งนิยมใช้สวดในการทำบุญสะเดาะเคราะห์และสืบชะตาเมือง
งานนิพนธ์เป็นภาษาบาลีที่กล่าวมาข้างต้นนี้
ล้วนแต่แต่งขึ้นหลังรัชสมัยของพระญาติโลกราชทั้งสิ้น
และมากที่สุดในรัชการของพระเมืองแก้ว
ต่อแต่นั้นมางานนิพนธ์ภาษาบาลีที่แสดงความเป็นปราชญ์ของพระชาวล้านนาก็เสื่อมถอยไปเรื่อย
ๆ พร้อมกับการสิ้นสุดลงแห่งยุคทองของล้านนา โดยเฉพาะหลังจากเสียเอกราชแก่พม่าใน
พ.ศ. 2101 อาณาจักรล้านนาก็ถูกพม่ายึดครองอยู่เป็นเวลานานกว่า 216 ปี
แต่พม่าก็มิได้รุกรานพระพุทธศาสนา เพราะนับถือศาสนาเดียวกัน
ทั้งนี้ในภายหลังได้สำรวจพบว่ามีชาดกนอกนิบาตที่แต่งในล้านนาอีกประมาณ 250 เรื่อง
(ลิขิต
ลิขิตานนท์,ยุคทองแห่งวรรณกรรมพระพุทธศาสนาในล้านนาไทย:ล้านนาไทย,อนุสรณ์พระราชพิธีเปิดพระบรมราชานุสรณ์สามกษัตริย์,
(เชียงใหม่:ทิพย์เนตรการพิมพ์,2523), หน้า 103.)
ยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาในล้านาไทยมีเผยแพร่โดยละเอียดที่
เวปไชด์ของมหาวิทยาลัยแม่โจ้
(กองกิจการนักศึกษามหาวิทยาลัยแม่โจ้,ยุคทองแห่งพระพุทธศาสนาในล้านนา
ในช่วงนี้มีงานวรรณกรรมที่แต่งเป็นภาษาบาลีโดยใช้ตัวอักษรล้านนาเป็นจำนวนมาก
วรรณกรรมเหล่านี้บางเล่มได้รับการปริวรรตเป็นอักษรไทย
บางเล่มที่บันทึกบนใบลานยังพอสืบค้นได้บ้าง หรือบางเล่มอาจสูญหายไปแล้ว
อย่างไรก็ตามต้องยอมรับว่าในยุคที่พระพุทธศาสนารุ่งเรือง
วรรณกรรมพระพุทธศาสนาก็พลอยรุ่งเรืองไปด้วย
ต่อไปนี้จะนำเสนอหนังสือที่แต่งเป็นภาษาบาลีบางเล่มพอเป็นแนวทางแห่งการศึกษาค้นคว้าพระพุทธศาสนา