วิวัฒนาการของวรรณคดีไทย

วิวัฒนาการของวรรณคดีไทย คือ กระบวนการเปลี่ยนแปลงของวรรณคดีไทยจากสภาพแรกเริ่มไปสู่สภาวะที่เจริญงอกงามขึ้น ในด้านรูปลักษณ์ต่าง ๆ เช่น ด้านผู้แต่ง ด้านคำประพันธ์ ด้านวัตถุประสงค์ และด้านที่มาของเนื้อเรื่อง วิธีที่จะเห็นวิวัฒนาการของวรรณคดีไทยนั้นจะต้องศึกษาประวัติความเป็นมาของวรรณคดีเป็นสมัย ๆ โดยเริ่มตั้งแต่สมัยสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ เรียงตามลำดับกันไป

นับแต่สมัยสุโขทัยมาจนถึงรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ วรรณคดีไทย มีลักษณะเป็นแบบฉบับที่ ยึดถือสืบต่อกันมาในรัชกาลที่ 4 คนไทยเริ่มมีความสัมพันธ์กับประเทศตะวันตก คตินิยมอันเป็นวิถีชีวิต รวมถึงลักษณะของวรรณคดีของคนไทย เริ่มต้นเปลี่ยนแปลงและทวีมากขึ้นตามลำดับ ตั้งแต่รัชกาลที่ 5 จนถึงปัจจุบัน

ลักษณะความแตกต่างระหว่างวรรณคดีไทยดั้งเดิมและวรรณคดีไทยปัจจุบันที่สำคัญ มีดังนี้

อิทธิพล เดิมวรรณคดีไทยได้รับอิทธิพลจากอินเดีย และประเทศแถบตะวันออกบางประเทศ เช่น จีนลังกา ชวา(อินโดนีเซีย) เปอร์เซีย(อิหร่าน) มอญ ปัจจุบัน ได้รับอิทธิพลจากประเทศยุโรป
ลักษณะคำประพันธ์ เดิมนิยมร้อยกรองขนาดยาวมากกว่าร้อยแก้ว ใช้ร้อยกรองทุกชนิด และ เคร่งครัดในฉันทลักษณ์ ปัจจุบันนิยมร้อยแก้วมากกว่าร้อยกรอง เลือกใช้ร้อยกรองเฉพาะ กลอน กาพย์ และโคลง มีการดัดแปลงร้อยกรองให้มีรูปลักษณะผิดแผกไปจากเดิมและไม่เคร่งครัดในฉันทลักษณ์
รูปแบบ เดิมนิยมแต่งเป็นนิทาน นิยาย พงศาวดาร ตำนาน ตำรา คำสอน กฎหมาย นิราศจดหมายเหตุ ละครรำ บทพากย์โขน บทสดุดี ปัจจุบัน นิยมแต่งเป็นนวนิยาย เรื่องสั้น สารคดี บทความ ปาฐกถา บันทึก อนุทิน บทละครพูด บทละครวิทยุ บทละครโทรทัศน์ บทภาพยนตร์

แนวคิด เดิมแทรกคตินิยมแบบอุดมคติโดยมีแบบโรแมนติก และสัญลักษณ์ปนอยู่ด้วย ปัจจุบัน เน้นสัจนิยม สังคมนิยม โดยมีสัญลักษณ์นิยมปนอยู่ด้วย
เนื้อเรื่อง เดิม มักเป็นเรื่องไกลตัว จำกัดวงและมีลักษณะเชิงจินตนาการ เช่น เรื่องศาสนา จักร ๆวงศ์ ๆ เทพเจ้า กษัตริย์ ยักษ์ อิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ ปัจจุบัน เปลี่ยนเป็นเรื่องใกล้ตัว อยู่ในวงกว้าง และมีลักษณะเชิงวิเคราะห์ วิจารณ์ เช่น เรื่องชีวิตประจำวันของคนทั่วไป ปัญหาสังคม เศรษฐกิจ การเมือง ตามที่เป็นจริง
ธรรมเนียมนิยม เดิม มีโครงสร้างที่เป็นแบบแผน นิยมเลียนแบบครู เช่น ขึ้นต้นบทประณาม ชมบ้านชมเมือง ชมการแต่งกาย ชมไม้ ชมนก ชมเนื้อ ชมกระบวนทัพ ปัจจุบัน ไม่มีโครงสร้างที่เป็นแบบแผน ตายตัว ผู้แต่งมีอิสระที่จะคิดแบบอย่างของตนเอง
ความมุ่งหมาย เดิม มุ่งให้คุณค่าทางอารมณ์ และสร้างศรัทธามากกว่าปัญญา ปัจจุบัน เน้นคุณค่าทางความคิดและปัญญาในการวิเคราะห์วิจารณ์เป็นสำคัญ
การดำเนินเรื่อง เดิม เน้นศิลปะการใช้ภาษาและรสวรรณคดีมากกว่าองค์ประกอบของเรื่อง เช่น โครงเรื่อง แนวคิด ความสมจริง ปัจจุบัน ให้ความสำคัญขององค์ประกอบของเรื่อง เช่น เช่น โครงเรื่อง แนวคิด ความสมจริงมากกว่าศิลปะการใช้ภาษาและรสวรรณคดี
ผู้แต่ง เดิม ผู้แต่งจำกัดเฉพาะพระเจ้าแผ่นดิน เจ้านาย ขุนนาง นักปราชญ์ราชกวี ปัจจุบัน ผู้แต่งส่วนมากเป็นประชาชนทั่วไป
ผู้อุปถัมภ์ เดิม พระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายเป็นผู้ชุบเลี้ยงกวีที่สร้างสรรค์วรรณคดี ปัจจุบัน ผู้เขียนมีรายได้จากการขายงานประพันธ์ของตน

โวหารในกวีนิพนธ์

โวหารในกวีนิพนธ์ที่นิยมกันมาแต่โบราณ มี 4 โวหาร คือ

เสาวรจนี เป็นกระบวนชมความงามหรือพรรณนาเกียรติคุณ
นารีปราโมทย์ เป็นการเกี้ยวพาราสี
พิโรธวาทัง เป็นการแสดงความไม่พอใจ เช่น ประชดประชัน ตัดพ้อต่อว่า ข่มขู่และดุด่า โกรธ
สัลลาปังคพิสัย เป็นการแสดงความโศกเศร้า คร่ำครวญ และความอาลัย