สังคมศาสตร์ รัฐศาสตร์ การเมือง เศรษฐศาสตร์ >>

กำเนิดแนวความคิดกฎหมายมหาชน

ฟริทซ์ ชูลซ์ (Fritz Schulz) ศาสตรจารย์ทางกฎหมายโรมันชาวเยอรมัน ได้อธิบายไว้ว่า ความคิดในการแบ่งสาขาของกฎหมายนั้น เริ่มขึ้นในสมัยโรมันซึ่งแบ่งออกเป็น 4 ยุค คือ

ยุคอารยธรรมโรมันโบราณ
ยุคอารยธรรมกรีกในโรม
ยุคคลาสสิค
ยุคขุนนางนักปกครอง

ยุคอารยธรรมโรมันโบราณ (500 ปีก่อน ค.ศ. – 300 ปีก่อน ค.ศ.) ยุคนี้มีความเข้าใจกันว่า

กฎหมายโรมันแบ่งออกเป็น 3 สาขา คือ
- กฎหมายเอกชน (Jus Privatum) คือกฎหมายทั้งหลายที่เกี่ยวพันกับราษฎรในชีวิตประจำวัน
- กฎหมายมหาชน (Jus Publicum) คือกฎหมายที่เกี่ยวข้องเฉพาะบุคคลบางประเภท เช่น ศาล สมาชิกสภา
- กฎหมายศาสนา (Jus Sacrum) เป็นกฎหมายที่อยู่ในฐานะสูงสุด และมีความสัมพันธ์ต่อการ พัฒนากฎหมายมหาชน เนื่องจากนักกฎหมายยุคนั้นส่วนใหญ่เป็นพระ
ตัวบทกฎหมายมหาชนในยุคสมัยนี้ส่วนใหญ่เป็นระเบียบปฏิบัติทางการเมืองและค่อนข้างปกปิด
แนวแบ่งแยกสาขาของกฎหมายในยุคสมัยนี้แบ่งตาม “กิจการ”

ยุคอารยธรรมกรีกในโรม (300 ปีก่อน ค.ศ. – 30 ปีก่อน ค.ศ.)

เป็นยุคที่อารยธรรมกรีกโบราณได้แผ่ขยายเข้าไปสู่กรุงโรม จนเรียกว่าเป็นการเริ่มยุคอารยธรรมกรีกโบราณ (Hellenistic Period)
กฎหมายมหาชนในยุคนี้ยังคงสภาพเดิมคือ เป็นกฎหมายสำหรับนักการเมือง
นักกฎหมายมหาชนในยุคนี้ล้วนเป็นนักการเมือง เช่น เซ็มโปรนิอุส ทูดิทานุส และปอมปีย์

ยุคคลาสสิค (30 ปีก่อน ค.ศ. – ค.ศ.300)

ยุคนี้เริ่มเมื่อจักรพรรดิ ออกุสตุส (Augustus) หรือออคตาเวียนุส (Octavianus) มีอำนาจขึ้นในกรุงโรมและได้สถาปนาตนเองเป็นจักรพรรดิองค์แรก จนถึงก่อนรัชสมัยของจักรรรดิดิโอเคลเชี่ยน (Diocletian)
ปลายยุคนี้กฎหมายมหาชนเริ่มพัฒนาขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยขยายเนื้อหาสาระจากกิจการทางการเมืองแผ่ลงมาครอบคลุมกิจการที่เกี่ยวกับประชาชนทั่วไป
กฎหมายปกครองเกิดขึ้นในยุคนี้
อัลเปียน (Ulpian) นักกฎหมายคนสำคัญในยุคนี้กล่าวว่า “กฎหมายมหาชนคือกฎหมายที่เกี่ยวกับรัฐโรมัน ในขณะที่กฎหมายเอกชนเกี่ยวข้องกับผลประโยชน์ของเอกชนแต่ละราย”
ชิเซโร (Cicero) นักกฎหมายคนสำคัญอีกคนในยุคนี้ให้ความเห็นว่า “คนที่จะตอบปัญหาใดๆ เกี่ยวกับกฎหมายมหาชนมิใช่นักกฎหมาย แต่เป็นนักปกครอง”
แนวแบ่งแยกสาขาของกฎหมายดังกล่าว มีอิทธิพลต่อมาจนถึงทุกวันนี้

ยุคขุนนางนักปกครอง (ค.ศ.300 – ค.ศ.534)

เป็นยุคที่เริ่มจากรัชสมัยของจักรพรรดิดิโอเคลเชียน และสิ้นสุดในสมัยพระเจ้าจัสติเนียน ถือเป็นยุคสุดท้ายของประวัติศาสตร์กฎหมายโรมัน
เป็นยุคที่อิทธิพลของคริสต์ศาสนาแผ่ขยายถึงกรุงโรม ซึ่งจักรพรรดิคอนสแตนตินได้รับเอาไว้เป็นศาสนาประจำชาติโรมัน
มีการจัดทำประมวลกฎหมายโรมัน (Corpus Juris Civilis) เป็นครั้งแรกในรัชกาลพระเจ้าจัสติเนียน เป็นประมวลกฎหมายแพ่ง ซึ่งถือว่าเป็นกฎหมายเอกชน
พัฒนาการของกฎหมายมหาชนในยุคนี้ เป็นผลมาจากกฎหมายศาสนาโรมันเสื่อมลง เพราะอิทธิพลของคริสต์ศาสนาที่เข้ามาแทนที่
ยุคนี้กฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนจึงแยกจากกันชัดเจน

ประมวลกฎหมายแพ่งที่พระเจ้าจัสติเนียนจัดทำขึ้น มีมูลบทนิติศาสตร์ (Institutions) ซึ่งเป็นรากฐานกฎหมายสำคัญของ แบ่งเนื้อหาออกเป็น 3 ภาค คือ