บทสรุป

การก่อความหมายของชุมชนประวัติศาสตร์ในบริบทของ “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นภาคใต้” ซึ่งผ่านพื้นที่ความทรงจำของคนในชุมชนที่คณะยุววิจัยฯเข้าไปเก็บข้อมูลในพื้นที่ศึกษา โดยข้อมูลต่างๆ ที่ได้มานั้นได้ถูกนำไปเชื่อมโยงกับคำว่า “อดีต” โดยมีประเด็นคำถามหลักที่ว่า “เกิดอะไรขึ้นบ้างในบริบทของชุมชนเมื่ออดีต?” การนำ “ฉากอดีต” แต่ละฉากมาเรียงร้อย/ประกอบสร้าง แล้วพยายามหาคำตอบ ซึ่งเป็นการ “การสร้างความหมาย” ของชุมชนขึ้นมา โดยให้ “สัญญะ” บางประการของชุมชนเป็น “ศูนย์กลาง” ของประเด็นศึกษา แล้วเก็บประเด็นปลีกย่อยเพื่อประกอบสร้างให้ “ศูนย์กลาง” ให้มีความสมบูรณ์ โดยไม่ลืมผนวก “อดีต” เข้าไปในทุกส่วนของประเด็น

ดังนั้น การนำ “พื้นที่ความทรงจำ” ไปใช้ในการสร้าง “พื้นที่ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นภาคใต้” มีนัยสำคัญอยู่ที่ว่าคนในชุมชนที่มีความสัมพันธ์พื้นที่ (ภูมิลักษณ์) และพื้นที่ได้บรรจุเรื่องราวต่างๆ เอาไว้ตั้งแต่อดีต จากพื้นที่ที่เป็นภูมิลักษณ์เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงในวิถีการดำเนินชีวิต พื้นที่ที่เป็นภูมิลักษณ์ ได้เปลี่ยนเป็นพื้นที่ของจิตลักษณ์ พื้นที่ชุมชนในอดีต ที่ถูกสร้างขึ้นจากความทรงจำจึงปรากฏความสำคัญทั้งต่อปัจเจก และสังคม การรื้อฟื้นอดีตจึงไม่ได้เป็นเพียงจุดประสงค์จะเล่าเรื่อง แต่ในเรื่องเล่าล้วนเป็นภาพวิถีสังคม และปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นกับสังคมแบบ “ตราตรึง” เฉพาะบริบท ทั้งๆที่ชีวิตประจำวันในแต่ละมีเหตุการณ์มากมาย แต่จะมีสักกี่เหตุการณ์ในทศวรรษที่เป็นความทรงจำแบบตราตรึง การเคลื่อนเปลี่ยนของเวลาเป็นปกติของวิถี แต่การเคลื่อนเปลี่ยนที่ “ราบเรียบ” ปกติ เช่น กินข้าว ไถนา ทำสวน อาบน้ำ จับปลาในคลอง ฯลฯ ไม่ส่งผลให้ตราตรึงเท่ากับการเคลื่อนเปลี่ยนที่ “ขรุขระ” หรือ “สะดุด” เช่นการไปจับปลาในคลองแล้วโดนจระเข้งับเข่าจนเป็นแผลเหวอะหวะ หรือเดินทางในป่าแล้วโดนเสือขย้ำดวงตา เป็นต้น

การสร้างความหมายจากพื้นที่ความทรงจำสู่พื้นที่ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นภาคใต้ จึงมีความเชื่อมโยงสัมพันธ์กันทั้งพื้นที่ภูมิศาสตร์ พื้นที่ทางสังคม และพื้นที่ทางวัฒนธรรม โดยพื้นที่ทั้ง 3 ส่วนนี้สามารถที่จะแทนค่าสลับไปมาได้ เพราะเมื่อรวมกันแล้วคือสิ่งเดียวกัน แต่แตกต่างกันตรงที่การให้ค่าความหมาย และการตีความ ซึ่งการตีความดังกล่าวนี้ขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ที่จะนำไปใช้อีกต่อหนึ่ง ซึ่งต้องตีความตามวัตถุประสงค์การใช้ ทั้งนี้เพราะนิยามความหมาย “ถูก/ผิด” “จริง/เท็จ” ไม่สามารถนำมาใช้วิเคราะห์ในงานศึกษาครั้งนี้ได้ เพราะการศึกษาอดีตของชุมชน/ท้องถิ่นมาจากหลากหลายวิธีการ แม้ในที่สุดจะมาจบลงด้วย “เรื่องเล่าประกอบหลักฐาน” ก็ตาม ดังกรณี “พระบรมธาตุนครศรีธรรมราช” คือ “หลักฐาน” ที่มีอยู่จริง แต่เรื่องเล่าว่า “ราว พ.ศ. 1773 ตรงกับสมัยพระเจ้าสามพี่น้อง คือพระเจ้าพงษาสุระ ขณะที่เมืองนครกำลังมีงานสมโภช พระบรมธาตุเจดีย์อยู่นั้น คลื่นได้ซัดผ้าแถบผืนหนึ่ง ซึ่งมีลายเขียนเรื่องเกี่ยวกับพุทธประวัติ ซึ่งเรียกว่า ผ้าพระบฏขึ้นฝั่งที่ปากน้ำปากพนัง” นั้นจริงหรือไม่ และสิ่งที่กล่าวนี้ถูกหรือผิด

ดังนั้นสิ่งสำคัญที่ควรพิจารณาก็คือ ไม่ว่าเรื่องเล่าอันเกี่ยวข้องกับพื้นที่ความทรงจำของชุมในอดีตเป็นอย่างไร จึงไม่ใช่ประเด็นหลัก แต่สิ่งสำคัญก็คือ จากประเด็นต่างๆเหล่านั้นได้ “สะท้อน” ความเป็นชุมชน/ท้องถิ่นออกมาอย่างไร และชุมชน/ท้องถิ่นมีแบบแผนวิถีอย่างไร มีการต่อรอง/ต่อสู้ /ตอบโต้ หรือตั้งรับ ต่อการเปลี่ยนแปลงประเด็นเหล่านั้นแค่ไหน อย่างไร เพื่อที่จะใช้ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเป็น “เครื่องมือ” ในการก้าวผ่านของชุมชนจากอดีตไปสู่อนาคต

บ้านจอมยุทธ : สร้างเมื่อ สิงหาคม 2543 วิธีใช้: อ่านเพื่อประเทืองปัญญา | วัตถุประสงค์ | ติดต่อ : baanjomyut@yahoo.com