ญาณวิทยาของพระพุทธศาสนา

พระพุทธองค์ได้ทรงสอนถึงที่มาหรือกำเนิดของความรู้ของมนุษย์ไว้หลายครั้ง หลายหน ในพระสูตรต่าง ๆ ซึ่งอาจนำมารวบรวมไว้เป็นญาณวิทยาของพระพุทธศาสนา (Buddhist Epistemology ) ได้ จัดได้ว่าเป็นบทต้นของปรัชญาเถรวาท ต่อไปก็มีภววิทยาของพระพุทธศาสนา(Buddhist Ontology) ซึ่งว่าด้วย “ สิ่งที่มี ” ในทำนองที่ว่า อะไรมี อะไรไม่มี และถ้าสิ่งหนึ่งมีอยู่จริง มันมีอยู่อย่างไร ท้ายที่สุดก็ถึงข้อใหญ่ใจความในปรัชญาเถรวาทคือ จริยศาสตร์ของพระพุทธศาสนา(Buddhist Ethics) ซึ่งว่าด้วยความประพฤติของมนุษย์และแนวทางแห่งความประพฤติที่ดีงาม

อวิชชาเป็นธรรมชาติเดิมของคนเรา คนเราเริ่มชีวิตด้วย “ ความไม่รู้ ” หรืออวิชชามาก่อน พระวิสุทธิมรรคสาธยายว่า วิทยาการที่คนเราจะเรียนให้รู้ได้นั้นมีอยู่มากมายด้วยกัน และปัญญาในทางพระพุทธศาสนา หมายถึงวิทยากรว่าด้วยการหลุดพ้นและวิถีทางอันนำไปสู่การหลุดพ้นจากกิเลส ตัณหา ปัญญาย่อมได้จากการแสวงหาด้วยการศึกษา และการทำพสมาธิช่วยในการทำจิตให้หลุดพ้นจากการเกาะโลก กัมมันตภาพของคนเราคือ การศึกษา จึงเป็นการ “ ดับอวิชชา ” และสร้างวิชาขึ้นในจิตต์ใจของเรา เป็นการกระทำเพื่อทำให้จิตต์ใจเคลื่อนจาก “ ความไม่รู้ไปสู่ความรู้ ” ในพระพุทธศาสนาจึง “ ไม่มีอะไรที่เราไม่รู้ จะมีก็แต่สิ่งที่เรายังไม่ได้เรียนรู้เท่านั้น ”

จิตใจของเรามีอวิชชาเป็นมูลฐานมาแต่เดิมจนกระทั่งต่อเมื่อได้เรียน – ได้แสวงปัญญาจนมีปัญญาดีแล้ว – ประกอบกับการปฏิบัติธรรมอย่างเพียงพอดีแล้ว – คนเราจึงจะหลุดพ้นจากกิเลสตัณหา มีจิตต์บริสุทธิ์เป็นพระอริยเจ้าได้

พุทธศาสนานิกายมหายานหรือเซ็นซึ่งเชื่อในการมีจิตต์บริสุทธิ์หรือธาตุพุทธะมาแต่เดิม จึงมีคำสอนตรงกันข้ามกับปรัชญาเถรวาท แต่ไพล่ไปสอนเหมือนกับปรัชญาเวทานตะของพราหมณ์ ซึ่งเชื่อว่า อาตมันหรือตัวตนของมนุษย์เป็นสิ่งบริสุทธิ์โดยธรรมชาติมาแต่ดั้งเดิม

ปรัชญาเถรวาทสอนเบิกโรงไว้ในญานวิทยาของพระพุทธศาสนาว่า มนุษย์เรามีอวิชชหรือความไม่รู้เป็นมูลฐานมาแต่เดิม ต่อเมื่อเรียนจึงค่อย ๆ รู้ขึ้นทีละน้อย ๆ จนกระทั่งรู้มากที่สุด คือรู้เท่าถึงเหตุและผลของสรรพสิ่งทั้งหมดและสามารถทำให้จิตต์ใจของผู้รู้หลุดพ้นจากกิเลสตัณหาได้

» ศาสนวิทยาและจริยสังคมวิทยา

» ประวัติศาสตร์ของศาสนา

» ศาสนาแต่เบื้องบุพกาล

» วิญญาณนิยม และเทวนิยม

» ศาสนาแห่งความกลัว

» ศาสนาแห่งความสำนึกคุณ

» ศาสนาแห่งกลียุค

» แนวทางของจริยสังคมวิทยา

» กำเนิดและการแผ่พุทธศาสนา

» อารยธรรมดึกดำบรรพ์

» การแบ่งชนชั้นวรรณะในอินเดีย

» การค้นพบพุทธปรัชญา