พุทธปรัชญาเป็นลัทธิมัชฌิมาปฏิปทา

ความเอียงสุดในความคิดของคนเรา อันออกรูปสูงสุดเป็นปรัชญาสาขาต่างๆ เป็นสัญลักษณ์แห่งการไม่หลุดพ้นและผลของมันคือการออกนอกทางของวิทยาศาสตร์อันเป็นวิชาที่ว่าด้วยสิ่งที่เป็นรปรากฏการณ์ของ “สิ่งที่มี” และว่าด้วยหลักหรือกฎของธรรมชาติของสิ่งที่มี หรือของปรากฏการณ์ของสิ่งที่มี ลัทธิสสารนิยมหรือวัตถุนิยมจักรกล ( Mechanistic materialism) เป็นความเอียงสุดในด้านวิทยาศาสตร์ หรือวิศวกรบางคนที่มีความคิดมองผ่านโลกแบบจักรกลตามความเคยชินของตน เป็นการมองลอด “ ช่องแคบๆ ” พวกนี้จึงสอนว่าจิตต์ไม่มี เป็นของสูญ ในทางที่ขัดแย้งกันอย่างตรงกันข้ามทีเดียว ลัทธิจิตนิยม หรือมโนภาพ (Idealism) ก็เป็นความเอียงสูงสุดของพระในศาสนา (มีเทพเจ้า) หรือของนักปราชญ์ที่ชอบคิดมากกว่า พวกนี้มองดูลอดช่องแคบๆของใจตนเอง เห็นโลกภายนอกเป็นมายา เป็นสิ่งที่จิตเนรมิตขึ้นไปหมด พวกเขาเลยถือสสารที่ไม่มี เป็นของสูญ แต่จิตต์ถือว่าเป็นสิ่งที่เหนือสุด เป็นสิ่งที่วิเศษทั้งหลาย

ความผิดพลาดของปรัชญาสองระบบนี้เป็นได้ปรากฏขึ้นต่อนักคิดรุ่นหลัง แห่งสมัยปัจจุบัน พวกนี้จึงคิดระบบปรัชญาใหม่ขึ้นมาทางต่อต้านกัน James และ Dewey เป็นสองในบรรดานักเอียงสุด ( Extremists ) รุ่นใหม่ที่สอนปรัชญาล้มเลิกปรัชญาเอียงสุดสมัยเก่าสองระบบดังกล่าว คำสอนที่ว่า “ จิตต์เป็นเหตุของกรรม ” นั่นเอง เจมส์สอนต่อไปว่า “ ความคิดหรือความรู้ใด เมื่อนำไปปฏิบัติแล้วเกิดเป็นมรรคผลขึ้น ความคิดหรือความรู้นั้นก็เป็นสัจจธรรม ( truth ) ” นักปรัชญาปฏิบัตินิยม (Pragmatist) แห่งลัทธิปฏิบัตินิยม (Pragmatism) นี่ก็เป็นการเอียงสุดเข้าข้างการปฏิบัติเท่านั้น เพราะทฤษฎีก็มีประโยชน์ นักวิทยาศาสตร์ชาวอังกฤษ Sir Jeans , Eddington , Whitehead พยายามแก้ไขความผิดพลาดของระบบปรัชญาดังกล่าว โดยมุ่งแก้ความเอียงสุดในความคิด (extremism is thought ) แต่เมื่อเราพิจารณาปรัชญาของเขา กลับมีเชื้อจิตตนิยมแฝงอยู่ไม่น้อยทีเดียว บางท่านเช่น Eddington ประกาศตัวเป็นนักจิตตนิยมไปเลยสอนว่า “ สารเคมีเป็นมายาตัวเอก ” ( Substance is one of the greatest illusion ) Whitehead นักคณิตศาสตร์ไขว่หาความแท้จริงอันติมะสิ่งเดียวอยู่ Bergson กับ Lloyd Morgan เอียงสุดไปในทางถือความเปลี่ยนแปลง – วิวัฒนาการ – เป็นความแท้จริงอย่างเดียวในสากลโลก มีนักปรัชญาหลายท่านพยายามเข้าหาลัทธิสายกลางโดยละทิ้งลัทธิเอียงสุด ทั้งนี้พเพราะตระหนักอยู่ว่าลัทธิเอียงสุดเกิดจากความรู้ที่ไม่ถ่องแท้และไม่เพียงพอ Comte ปฐมาจารย์แห่งลัทธินี้ จึงสอนให้คนคิดแต่เฉพาะสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่มนุษยชาติ และเลิกค้นหาความแท้จริงอันติมะอันเปล่าประโยชน์นั้นเสีย รวมทั้งหันมาสนใจในสวัสดิภาพและการกินดีอยู่ดีของมหาชนด้วย ปรัชญาปฏิฐานนิยม ( Positivism ) ของ Comte คนเดียวเท่านั้นที่เข้ามาใกล้ลัทธิมัชฌิมาปฏิปทาของพระพุทธศาสนา ปรัชญาเถรวาทเป็นลัทธิมัชฌิมาปฏิปทา เพราะว่ามันสอนถึงการมีสสาร และก็สอนว่ามีจิตต์ แต่ก็มิได้สอนบทวินิยม ที่สสารกับจิตต์ไม่เกี่ยวข้องกัน มันสอนว่าเพราะมีสสาร “ สิ่งนอกกาย ” และเพราะมีอวัยวะรับสัมผัสกับผัสสะจึงเกิดจิตต์ขึ้น และสอนว่ามี “ ธรรม ”อยู่หลายประการเพื่อนำมาใช้ปฏิบัติชีวิต และทำลายระบบวรรณะ แสวงหาความจริงที่เป็นประโยชน์สุดแก่มนุษย์ สอนว่าสสาร “ สิ่งนอกกาย ” มีอยู่ และอำนาจของจิตต์ในการสร้างสรรค์จินตภาพ (สังขารจิตต์ ) เป็นจิตตนิยม โดยการสอนถึงประโยชน์ของการปฏิบัติเหนือทฤษฎี เป็นลัทธิกลาง ๆ อันรวมคำสอนต่าง ๆ ที่เป็นสัจจธรรม ปรัชญาเถรวาทเป็นลัทธิตามแบบมัชฌิมาปฏิปทาอันเป็นวิทยาศาสตร์บริสุทธิ์ เป็นลัทธิที่อ้างแต่สัจจธรรมทางผัสสะ ที่ใคร่ครวญเป็นอย่างดีแล้ว จึงเป็น “ อกาลิโก ”

พุทธปรัชญาเป็นลัทธิมัชฌิมาปฏิปทา

ข้อเขียน-บทความ »

นิยาย-เรื่องสั้น »

บทกวี »

สารคดี-ท่องเที่ยว »