การอยู่จำพรรษาของพระภิกษุสงฆ์

โดย พระครูสุขุมสังฆการ (วรเมธ โพธิสาโร)

ในบาลีมหาวรรค พระวินัยปิฎก ได้กล่าวไว้ว่า ในครั้งพุทธกาล พวกชาวบ้านได้โพนทนา (คือบ่น) ติเตียนภิกษุว่า “ในฤดูฝนเช่นนี้พวกเดียรถีย์ ยังหยุดไม่-จาริกไปไหน แม้แต่พวกสัตว์ดิรัจฉานบางจำพวก ก็ยังหยุดอยู่ประจำที่-ไม่ไปไหน ส่วนพวกสมณศากยบุตรนี้ ยังเที่ยวจาริกตลอดปีไม่หยุดเลย เที่ยวเดินเหยียบย่ำข้าวกล้า-ธัญญชาติ หรือ ของปลูก-ฝังเสียหาย ในที่สุดแม้แต่สัตว์น้อย-ใหญ่ก็ถูกเหยียบย่ำชีวิตให้พินาศไปเพราะการย่างเหยียบ-เที่ยวจาริกของพวกสมณศากยบุตรเหล่านี้เอง ”

เมื่อชาวบ้านพากันบ่น-เดือดร้อนกันอย่างนี้ความทราบถึงพระเจ้าพิมพิศาล พระองค์จึงทูลแด่พระพุทธเจ้า พระพุทธองค์จึงได้ทรงบัญญัติพระวินัย เป็นธรรมเนียม ห้ามภิกษุเที่ยวจาริกไปในฤดูฝน คือทรงวางหลักเกณฑ์ให้ถือปฏิบัติในการอยู่จำพรรษาถ้วนไตรมาส (3 เดือน) ฉะนั้น เมื่อถึงฤดูฝน จึงได้มีการอยู่จำพรรษาของพระภิกษุ ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา

ดิถีที่กำหนดให้จำพรรษา

ดิถี (คือวัน-เวลา-เดือน-ปี) ที่กำหนดให้จำพรรษา ท่านเรียกว่า “วสฺสูปนายิกา” มี 2 คือ

ปุริมิกา วสฺสูปนายิกา (ปุริมพรรษา) คือวันเข้าพรรษาต้น ได้แก่ วันแรม 1 ค่ำ เดือน 8
ปจฺฉิมิกา วสฺสูปนายิกา (ปัจฉิมพรรษา) วันเข้าพรรษา หลัง ได้แก่ วันแรม 1 ค่ำ เดือน 9 ซึ่งเลยวันเข้าพรรษาต้นไปอีก 1 เดือน

เหตุที่ทรงบัญญัติให้วันจำพรรษาเป็น 2 วัน

อันที่จริงแล้ว ฤดูฝน มี 4 เดือน คือเมื่อนับเอาทาง จันทรคติ คือนับตั้งแต่วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 ถึง วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ก็เท่ากับเป็น 4 เดือน

ทีนี้ การทรงอนุญาตให้จำพรรษาต้น เริ่มตั้งแต่ วันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 ถึง วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 (เป็น เวลา 3 เดือน)......ส่วนทรงอนุญาตให้จำพรรษาหลัง เริ่ม ตั้งแต่วันแรม 1 ค่ำ เดือน 9 ถึงวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ก็ได้ให้ใช้วง-เวลา 3 เดือนเช่นเดียวกัน เมื่อพิจารณาแล้ว เราจะเห็นว่ามีเหตุผลอยู่ในตัวอย่างชัดเจนเลยทีเดียว เนื่องจากว่า

ที่ทรงให้จำพรรษาต้น (ปุริมพรรษา) เมื่อครบไตรมาส (3 เดือน) แล้ว ฤดูฝนจะยังเหลืออยู่ 1 เดือนท้าย ก็เพื่อให้อีก 1 เดือนท้ายฤดูฝนนั้น เป็นเดือนแห่งจีวรกาล (กาลเป็นที่แสวงหาผ้า หรือ เป็นอานิสงส์การจำพรรษา).ภิกษุผู้จำพรรษาครบถ้วนไตรมาส มีสิทธิ์รับผ้ากฐินได้, เก็บอติเรกจีวรได้ตามประสงค์ ฯ ล
ที่ทรงให้จำพรรษาหลัง (ปัจฉิมพรรษา) ก็เพื่อให้โอกาสแก่ภิกษุสามารถเลือกจุดกำหนดจำพรรษา (ต้นหรือ หลัง) ได้ตามสมัครใจเพราะภิกษุบางรูป อาจมีความจำเป็นบางประการ ซึ่งไม่พร้อมที่จะเข้าจำพรรษาต้นได้ เช่น ไปทำภารกิจต่างถิ่น ไม่สามารถกลับมาจำพรรษาให้ทันได้

หรือ อีกอย่างหนึ่ง ภิกษุผู้จะไปต่างถิ่น (เช่นไปต่าง ประเทศในระยะใกล้เข้าพรรษา) ก็จะไปไม่ทันเข้าพรรษา จึงมีการยืดหยุ่นให้เลื่อนออกไปอธิษฐานเข้าพรรษาทีหลัง เป็นปัจฉิมพรรษา (วันแรม 1 ค่ำ เดือน 9)ปัจจุบันนี้ก็เป็นโอกาสพระภิกษุส่วนหนึ่ง ผู้ที่จะไปศึกษาต่างประเทศ เช่นไปประเทศอินเดีย หรือ ประเทศอื่น ๆ ด้วย)......และภิกษุ ผู้อยู่จำปัจฉิมพรรษา คือพรรษาหลัง ไม่ได้อานิสงส์พรรษา, ไม่ได้มีโอกาสทำจีวรกาล ทั้งไม่มีสิทธิ์รับผ้ากฐิน

สถานที่ทรงกำหนดให้จำพรรษา

ส่วนสถานที่ ซึ่งทรงอนุญาตให้จำพรรษานั้น พระพุทธองค์ทรงอนุญาตให้ภิกษุจำพรรษาอยู่ ณ สถานที่ ๆ เหมาะแก่สมณะวิสัย นั้นก็คือวัด-วา-อาราม ซึ่งสะดวก แก่การสัญจรเพื่อเที่ยวบิณฑบาต

สถานที่ทรงห้ามจำพรรษา

เพื่อป้องกันเหตุ หรือ ปัญหาต่าง ๆ ซึ่งอาจตามมา แก่ภิกษุ จึงทรงมีการห้ามภิกษุจำพรรษาตามสถานที่ ต่อไปนี้ คือ

กระท่อมผี
ในร่มที่เป็นกลดพระธุดงค์หรือกุฎีผ้า เต้นท์
ในตุ่ม
ในโพรงไม้
บนค่าคบต้นไม้

คำอธิษฐานเข้าพรรษา

เป็นทำเนียมที่ไดกระทำกันมาคือภิกษุอยู่กันจำนวนมากจะมีการประชุมกัน ณ โรงอุโบสถ เป็นต้น....ส่วนอาราม หรือ อยู่ตามป่า ซึ่งไม่มีอุโบสถ ก็กำหนดเอาศาลา ที่ประชุมเป็นต้นตามสมควร เปล่งวาจา และอธิษฐานว่า......

อิมสฺมึ อาวาเส อิมํ เตมาสํ วสฺสํ อุเปมิ.
ข้าพเจ้า อยู่จำพรรษา ในอาวาสนี้ ตลอด 3 เดือน ฯ

ส่วนภิกษุอยู่ตามอารามเพียงรูปเดียว ก็มีการเปล่งวาจา อธิษฐาน ในทำนองเดียวกันนี้ เมื่อได้กล่าววาจาคำเข้าพรรษาแล้ว ถึงแม้ว่า จะไม่ตั้งใจก็เป็นอันว่า ได้เข้าพรรษา ณ ที่นั่น(ภิกษุจะไม่เข้าพรรษา ณ ที่ใดที่หนึ่งไม่ได้ต้องอาบัติ เพราะการเข้าพรรษานั้นพระพุทธเจ้าทรงกำหนด เป็นพระวินัยพุทธบัญญัติจะไม่ปฏิบัติตามไม่ได้ ต้องอาบัติ

ก็เป็นอันว่า เมื่อภิกษุ ได้เข้าอยู่จำพรรษา ณ ที่ใด ก็จะต้องไม่ไปแรมคืน ณ ที่อื่น ก็ต้องอยู่ ณ ที่นั้นตลอด ไตรมาส (3 เดือน)

ธุระที่เป็นเหตุให้สัตตาหกรณียะ

แต่มิใช่ว่า จะไม่มีข้อยกเว้นในทุกกรณี ถ้ามีเหตุจำเป็นจริง ๆ ทางพระวินัยก็มีการยกเว้น เป็นบางกรณีไปได้ เหมือนกัน แต่ต้องกลับมาภายใน 7 วัน จึงทรงมีกำหนดให้ไปด้วยสัตตาหกรณียะ (ไป-กลับมาให้ทันภายใน 7 วัน) เรียกว่า “สัตตาหกรณียะ” คือ

สหธัมมิก หรือ มารดาบิดาเจ็บใข้
สหธัมมิกกระสัน
มีกิจสังฆ์เกิดขึ้น เช่น วิหารรั่ว
ทายกทายิกานิมนต์ ไปเพื่อสงเคราะห์

(พรรษาไม่ขาด แต่ต้องอาบัติ)

อันตรายเกิดขึ้นในระหว่างจำพรรษา

ถูกสัตว์ร้ายก็ดี โจรก็ดี ปีศาจก็ดี เบียดเบียน
เสนาสนะถูกไฟไหม้ น้ำท่วม เป็นต้น
ลำบากด้วยบิณฑบาต
มีหญิงมาเกลี้ยกล่อม หรือญาติมาล่อด้วยทรัพย์
สงฆ์ในอาวาสจะแตกกันไปเพื่อระงับอธิกรณ์

(ไม่ต้องอาบัติ แต่พรรษาขาด)

บ้านจอมยุทธ : สร้างเมื่อ สิงหาคม 2543 วิธีใช้: อ่านเพื่อประเทืองปัญญา | วัตถุประสงค์ | ติดต่อ : baanjomyut@yahoo.com