สังคมศาสตร์ รัฐศาสตร์ การเมือง เศรษฐศาสตร์ >>

ทฤษฎีและหลักการพัฒนาชุมชน

ความหมายของการพัฒนา แนวคิด และวิวัฒนาการ
ความหมายของทฤษฎีและทฤษฎีการพัฒนา
ปรัชญา อุดมการณ์ของการพัฒนาชุมชน
แนวคิดและความหมายของชุมชนและการพัฒนาชุมชน
ประวัติความเป็นมาของการพัฒนาและการพัฒนาชุมชนในประเทศไทย
หลักการพัฒนาชุมชน
บรรณานุกรม

ความหมายของทฤษฎีและทฤษฎีการพัฒนา

ทฤษฎีจักรวรรดินิยม

(Theory of Imperialism)

วิธีการทางทฤษฎีที่จะกล่าวต่อไปนี้ สรุปมาจากส่วนหนึ่งของแนวความคิดเกี่ยวกับลัทธิจักรวรรดินิยม ซึ่งมีพื้นฐานมาจากการสอนของพวกนิยมมาร์กส์และทฤษฎีจักรวรรดินิยมของ โรซา ลักเซมเบอร์ก (Rosa Luxemburg) และวลาดิมแมร์ ไอ เลนิน (Wladimir I. Lenin) โดยมีสาระสำคัญในเชิงข้อเสนอว่า ระบบทุนนิยมสามารถผ่อนผันการพังทลายมาจนถึงขณะนี้ได้ก็โดยการทำให้ประเทศที่มิได้เป็นอุตสาหกรรมทั้งหลายขึ้นต่อระบบทุนนิยมได้ โดยอาศัยกระบวนการของการทำให้ประเทศอื่นเป็นอาณานิคมของตนหรือการใช้อำนาจรูปแบบอื่น ๆ และบังคับให้ประเทศเหล่านั้นเปิดตลาดสำหรับขาดสินค้าและทำการลงทุนหาผลประโยชน์ การตกต่ำลงของระบบนี้เป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ เพราะการแผ่ขยายของระบบทุนนิยมเหล่านี้ทำให้เกิดความขัดแย้งทางสังคม ที่มีแนวโน้มไปสู่ขบวนการปลดปล่อยแห่งชาติขึ้นและลัทธิทุนนิยมก็จะสูญเสียอาณาจักรสำคัญยิ่งไปในที่สุด

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง ทฤษฎีจักรวรรดินิยมดังกล่าวได้ขยายตัวออกมาเป็นทฤษฎีการพัฒนา โดยมีกลยุทธ์ทางความคิดที่แตกต่างออกไป แต่ยังคงมีวิธีการวิเคราะห์เหมือนเดิม สาระสำคัญของทฤษฎีพัฒนาแนวใหม่นี้จะเห็นได้จากข้อเสนอที่ว่าความยากจนในประเทศกำลังพัฒนาทั้งหลายเกิดจากการแสวงประโยชน์ของประเทศอุตสาหกรรม ซึ่งเป็นผู้จัดให้มีระบบการขึ้นต่อกันระดับโลกขึ้น ซึ่งมีโครงสร้างที่ประกอบไปด้วยประเทศโลกที่สามเป็นบริวารทางการเมืองเป็นตลาดสินค้า และกลายเป็นดินแดนที่มีความสำคัญต่อการผลิตตามรูปแบบของทุนนิยมที่มีพลวัตต่อไป

เนื่องจากมีขบวนการและความเคลื่อนไหวในประเทศอาณานิคมต่าง ๆ เพื่อให้ได้อิสระเสรี ความเคลื่อนไหวเหล่านี้ มักจะได้รับการสนับสนุนโดยผู้ที่ต่อต้านจักรวรรดินิยมและทุนนิยม จึงเป็นเหตุให้ระบบทุนนิยมต้องปรับเปลี่ยนกลวิธีโดยยกเลิกระบบการปกครองแบบอาณานิคมไปใช้ในการควบคุมที่นุ่มรวลกว่า ส่วนวัตถุประสงค์ของการเป็นจักรวรรดินิยมคงยังมีอยู่เหมือนเดิม เพราะพวกศักดินาและคนชั้นสูงของประเทศด้อยพัฒนายังคงมีพฤติกรรมที่สนับสนุนระบบดังกล่าวอยู่ ดังนั้น ระบบนี้จึงไม่มีทางที่จะล้มเลิกไปโดยสมัครใจ จึงพอสรุปสาระสำคัญของทฤษฎีจักรวรรดินิยมได้อีกตอนหนึ่งว่าตราบใดที่สภาพการดำรงอยู่ของประเทศโลกที่สามเป็นเช่นนี้จะไม่มีความเป็นไปได้ในการจะเอาชนะความด้อยพัฒนา นอกเสียจากจะมีการปฏิวัติแห่งชาติเพื่อล้มล้างโครงสร้างทางสังคมเก่าแก่ดั้งเดิมที่มีอยู่เสียและกำจัดความสัมพันธ์แบบพึ่งพาของประเทศกำลังพัฒนากับประเทศทุนนิยมเสียด้วย ทั้งนี้ เพื่อเตรียมตัวที่จะเข้าสู่กระบวนการพัฒนาตามแนวทางของทฤษฎีจักรวรรดินิยมต่อไป ซึ่งมีอยู่ 2 ยุทธศาสตร์ คือ

1. ยุทธศาสตร์การแก้ปัญหาตามลัทธิมาร์กส์ของสหภาพโซเวียต ซึ่งเป็นที่รู้จักกันในนาม การพัฒนาที่ไม่ใช่ทุนนิยมตามกระบวนการพัฒนาดังกล่าวนี้ ถือว่าโครงสร้างต่าง ๆ ของประเทศด้อยพัฒนายังไม่ยอมให้เกิดการเปลี่ยนแปลงไปสู่ระบบสังคมนิยมได้ จึงจำเป็นต้องทำการปรับปรุงพลังการผลิตเสียก่อน นั่นก็คือ จะต้องพัฒนาแรงงาน ทรัพยากรธรรมชาติและความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีซึ่งเป็นส่วนประกอบของพลังการผลิตดังกล่าว เมื่อเปลี่ยนแปลงพลังการผลิตได้แล้ว จึงทำให้การปฏิวัติแห่งชาติเพื่อปลดปล่อยให้พ้นจากลัทธิทุนนิยม ทั้งนี้ การกระทำดังกล่าวมาจะต้องได้รับคำแนะนำช่วยเหลือทั้งทางการเมืองและทางเศรษฐกิจอย่างใกล้ชิดจากประเทศสังคมนิยม จึงจะทำให้การพัฒนาเป็นไปได้ การพัฒนาแบบนี้มุ่งสู่ลัทธิสังคมนิยมโดยยึดสหภาพโซเวียตเป็นต้นแบบ

2. ยุทธศาสตร์การพัฒนาที่ไม่เป็นไปตามเจ้าลัทธินี้เป็นผลงานของ พอล เอ. บารัน (Pual A. Baran) และ พอล เอม. สวีซี (Pual M. Sweezy) ซึ่งปฏิเสธต้นแบบของสหภาพโซเวียต เพราะไม่มีความเหมาะสมกับสภาพที่เป็นอยู่ในประเทศกำลังพัฒนา การที่จะนำเอาต้นแบบที่เน้นเรื่องการเมืองมากเกินไป ในขณะเดียวกัน ก็ละเลยการวิเคราะห์ทางเศรษฐกิจและสังคมไปอย่างมาก

ทฤษฎีการพัฒนา
กลุ่มทฤษฎียุคก่อนสมัยใหม่
ทฤษฎีในสมัยอาณานิคม
ทฤษฎีสมัยใหม่
แนวความคิดกระแสหลักหรือปฏิฐานนิยม
ทฤษฎีการทำให้ทันสมัย
ทฤษฎีโครงสร้าง
ทฤษฎีการแปลงรูป
ทฤษฎีการแผ่กระจาย
ทฤษฎีการพัฒนาทวิภาค
ทฤษฎีโครงสร้าง-หน้าที่นิยม
ทฤษฎีความเป็นเหตุเป็นผล
ทฤษฎีการแก้ปัญหา
ทฤษฎีการสะสมทุน
ทฤษฎีแรงผลักดันสำหรับการพัฒนา
ทฤษฎีความเจริญเติบโตอย่างสมดุล
ทฤษฎีความเจริญเติบโตอย่างไม่มีดุลยภาพ
ทฤษฎีจักรวรรดินิยม
ทฤษฎีพึ่งพา
ทฤษฎีความด้อยพัฒนา
ทฤษฎีความพอใจในความต้องการพื้นฐาน
ทฤษฎีโครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
สรุปเกี่ยวกับแนวความคิดและทฤษฎี