การเมืองการปกครองไทย

คณะรัฐมนตรีกับฝ่ายบริหาร

รัฐธรรมนูญของประเทศไทยฉบับพุทธศักราช 2521 ได้บัญญัติว่า คณะรัฐมนตรีประกอบด้วย นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีจำนวนหนึ่งไม่เกิน 44 คน มีอำนาจหน้าที่ในการบริหารราชการแผ่นดิน ภายใต้บทบัญญัตินี้ จะเห็นได้ว่าคณะรัฐมนตรีในฐานะที่เป็นคณะรัฐบาลจะต้องมีความรับผิดชอบร่วมกันต่อการปกครองและการบริหารราชการแผ่นดิน ลักษณะตามนัยดังกล่าวนี้ทำให้คณะรัฐมนตรีของไทยมีอำนาจหน้าที่คล้ายระบบคณะรัฐมนตรีของอังกฤษ ซึ่งรัฐมนตรีที่จะบริหารราชการกระทรวงต่าง ๆ แต่ละท่านนั้นจะต้องรับผิดชอบต่อการบริหารงานในกระทรวงนั้นโดยเฉพาะ แต่รัฐมนตรีทุกคนไม่ว่าจะเป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวง หรือรัฐมนตรีช่วยก็ตาม จะต้องมีความรับผิดชอบร่วมกันต่อนโยบายของรัฐบาล โดยนัยนี้จึงถือได้ว่าหลักการนี้ยังคงนำมาใช้อยู่

คณะรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน จะเห็นได้ว่าได้พยายามที่จะแยกข้าราชการประจำกับข้าราชการการเมืองออกจากกันโดยเด็ดขาด และมิเพียงแต่รัฐมนตรีเท่านั้นที่จะพ้นจากตำแหน่งข้าราชการประจำเมื่อมาดำรงตำแหน่งในทางการเมือง แต่รวมทั้งข้าราชการประจำอื่น ๆ ด้วย ที่เมื่อจะมาดำรงตำแหน่งทางการเมืองแล้วจะต้องพ้นจากตำแหน่งข้าราชการประจำ ในประการสำคัญที่น่าสังเกตคือว่า รัฐมนตรีจะดำรงตำแหน่งหรือกระทำการใด ๆ ที่ห้ามไว้มิให้สมาชิกวุฒิสภาและสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรดำรงมิได้ เว้นแต่ตำแหน่งที่ต้องดำรงตามบทบัญญัติแห่งกฎหมาย นอกจากนี้รัฐมนตรีจะเป็นผู้จัดการ กรรมการ ที่ปรึกษา ตัวแทนหรือลูกจ้างของบุคคล ห้างหุ้นส่วน บริษัทหรือองค์การใหญ่ ๆ ซึ่งดำเนินธุรกิจเพื่อค้ากำไรก็มิได้ด้วย รัฐมนตรีต้องแสดงทรัพย์สินและหนี้สินของตนต่อประธานสภาตามรายการ วิธีการ และกำหนดเวลาที่กฎหมายบัญญัติ