เทคโนโลยี นวัตกรรม สิ่งประดิษฐ์ วิศวกรรม เกษตรศาสตร์ >>

ข้อมูลการเกษตร

ปศุสัตว์

การเลี้ยงดูแม่พันธุ์โคเนื้อและโคแรกเกิดถึงหย่านม

กองปศุสัตว์สัมพันธ์ กรมปศุสัตว์

อวัยวะสืบพันธุ์ของโคตัวเมีย

อวัยวะสืบพันธุ์ของโคตัวเมีย ประกอบด้วยอวัยวะเพศ ช่องเพศ คอมดลูก ปีกมดลูก และรังไข่ ช่องเพศเป็นส่วนที่ใช้ร่วมสืบพันธุ์ ในโคมีความยาว ประมาณ 12-16 นิ้ว ท่อปัสสาวะจะมาเปิดออกที่นี่ถัดเข้าไปเป็นคอมดลูก ซึ่งมีขนาดเล็กยาวประมาณ 2-3 นิ้ว คอมดลูกจะปิดตันเมื่อโคท้องถัดไปเล็กน้อยจะเป็นปีกมดลูก ซึ่งมีความยาวประมาณ 7 ฟุต ส่วนปลายมดลูกจะเรียวตีบและกลายเป็นท่อนำไข่มีความยาวประมาณ 4-5 นิ้ว ตอนปลายบาน เป็นรูปกล้วยรับไข่ที่ตกจากรังไข่ ส่วนรังไข่มีเซลเพศนับเป็นพัน ๆ ซึ่งเจริญเป็นไข่ต่อไป

การสืบพันธุ์ของโคเพศเมีย เมื่อโคเจริญถึงวัยสืบพันธุ์โดยจะมีช่วงที่ไข่ในรังไข่ของโคตัวเมียสุกจะมีฮอร์โมนเพศเมียเกิดขึ้น ฮอร์โมนนี้จะไปกระตุ้นให้โคแสดงอาการอยากผสมพันธุ์เราเรียกอาการนี้ว่าการเป็นสัด
การเป็นสัดของโคเป็นช่วงที่โคเพศเมียยอมรับการขึ้นทับจากตัวผู้ซึ่งในยามปกติโคตัวผู้จะไม่สนใจโคตัวเมียในเชิงชูสาวเลย จนกว่าตัวเมียจะเป็นสัดขึ้นมาก ตัวผู้จะแสดงอาการอยากผสมพันธุ์ด้วย จะเข้าคลอเคลียและผสมพันธุ์ต่อไป

เมื่อผสมพันธุ์กันแล้ว เชื้ออสุจิของตัวผู้ผสมกับไข่ตัวเมีย แม่โคจะไม่แสดงอาการเป็นสัดอีกต่อไปจนกระทั่งโคคลอดลูกแล้ว แต่ถ้าผสมพันธุ์ไม่ติดขึ้นมาไข่ในรังไข่ตัวเมียจะค่อย ๆ สุก และโคกลับเป็นสัดใหม่อีกทุก ๆ 19-21 วัน การเป็นสัดครั้งหนึ่งกินเวลานานประมาณ 18 ชั่วโมง อาการของการเป็นสัด คือโคจะแสดงอาการกระวนกระวายขึ้นขี่ขับตัวอื่นหรือให้ตัวอื่นขี่ทับอวัยวะเพศบวมแดง มีน้ำเมือกไหลจากช่องคลอดผู้เลี้ยงควรคอยสังเกตอาการเป็นสัดของโคให้ได้และให้โคผสมพันธุ์กันในช่วงเวลาดังกล่าว

โคสาวอายุประมาณ 2 ปี อาจจะยังมีขนาดไม่โตเต็มที่ การผสมพันธุ์โดยใช้พ่อพันธุ์ขนาดใหญ่ อาจเป็นอันตรายแก่โคตัวเมีย ควรใช้พ่อพันธุ์ที่ไม่ใหญ่นัก โดยใช้อัตราส่วนพ่อพันธุ์ต่อจำนวนแม่พันธุ์ดังนี้

• พ่อพันธุ์อายุไม่เกิน 3 ปี ใช้คุมฝูงตัวเมียได้ 15 ตัว
• พ่อพันธุ์อายุ 3 ปี ขึ้นไปคุมฝูงตัวเมียได้ 25-30 ตัวในกรณีเลี้ยงโคจำนวนน้อยอาจจะใช้วิธีจูงเข้าผสมพันธุ์กันโดยเมื่อพบว่าโคเพศเมียมีอาการเป็นสัด ก็จูงไปผสมกับพ่อพันธุ์ หรือนำพ่อพันธุ์มาผสมกับตัวเมียต่อไป

วิธีการผสม ที่สะดวกคือปล่อยให้โคผสมกันเองตามธรรมชาติในแปลงหญ้า ซึ่งได้ผลดี และประหยัดแรงงาน แต่ต้องคอยสังเกตว่าเมื่อโคสาวเป็นสัดพ่อโคได้ผสมติดจริง

วิธีการจูงผสมพันธุ์ จะทำให้ทราบรายละเอียดต่าง ๆ เช่น วันที่เป็นสัด วันผสมวันคลอดได้แน่นอน

การผสมเทียมเป็นการนำเอาน้ำเชื้อของพ่อโคฉีดเข้าไปในมดลูกของโคตัวเมียที่เป็นสัด การผสมเทียมทำให้แม่โคมีโอกาสที่จะได้รับเชื้อจากพ่อพันธุ์ดีเลิศตามความต้องการของผู้เลี้ยง โดยผู้เลี้ยงไม่ต้องเลี้ยงพ่อพันธุ์ลักษณะดังกล่าว หรือพ่อพันธุ์ลักษณะดังกล่าวไม่มีในเมืองไทยเราอาจนำเชื้อจากพ่อโคที่มีลักษณะดีเยี่ยม และมีคุณสมบัติดี มาผสมเทียมทำให้ได้ลูกโคที่มีลักษณะดีตามต้องการ

น้ำเชื้อจากพ่อโคที่รัดออกมาได้แต่ละครั้งนั้น หลังจากที่ได้ทำการเจือจางแล้ว ยังแบ่งใช้ผสมให้กับโคตัวเมียได้หลายตัว ทั้งยังสามารถผสมพันธุ์สัตว์ที่มีขนาดใหญ่หรือเล็กต่างกันได้โดยไม่มีอันตรายจากการขึ้นทับของพ่อพันธุ์ตัดปัญหาการขนส่งโคไปผสมไกล ๆ และแก้ปัญหาการผสมติดยาก เช่นกรณีปากมดลูกคดหรือตีบ ย่นระยะเวลาการพิสูจน์พ่อพันธุ์ลงได้ เพราะผสมได้มากในระยะเวลาสั้น ๆ

การผสมเทียม หากเกษตรกรไม่สามารถทำเองได้ ก็ควรให้หน่วยงานของรัฐ เช่นหน่วยผสมเทียมของกรมปศุสัตว์หรือของ ก.ร.ป.กลางที่อยู่ใกล้เคียงก็ได้ ผู้ผสมเทียมจะทำการผสมเทียมในช่วงกลางของการเป็นสัดหรือเมื่อโคเริ่มแสดงอาการเป็นสัดแล้วอย่างน้อย 8 ชั่วโมงเกษตรกรจะต้องแจ้งถึงเวลาการเป็นสัดที่ถูกต้องซึ่งการผสมเทียมมีหลักการดังนี้

• โคตัวเมียแสดงอาการเป็นสัดในตอนเช้าของวันใดวันหนึ่งควรเข้ารับการผสมพันธุ์ก่อน 4 โมงเย็นของวันเดียวกัน ผู้แจ้งแก่ผู้ผสมควรแจ้งเวลาที่ถูกต้องด้วย
• ถ้าโคแสดงอาการเป็นสัดในตอนบ่ายของวันใดวันหนึ่งควรที่โคจะได้รับการผสมในตอนเช้าหรือก่อนเที่ยงของวันรุ่งขึ้น

การสังเกตการเป็นสัดที่แน่นอน ถูกต้องจึงจะทำให้การผสมเทียมได้ผล
การผสมเทียมจากหน่วยราชการต่าง ๆ โดยใช้น้ำเชื้อของราชการและเป็นพันธุ์ที่ทางราชการส่งเสริมนั้น เป็นการบริการให้ฟรีไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายแต่อย่างใด

» อวัยวะสืบพันธุ์ของโคตัวเมีย
» เลือกวิธีผสมพันธุ์โคแบบใดดี
» การตั้งท้อง
» อาหารแม่โคอุ้มท้อง
» การคลอด
» อาการผิดปกติหลังคลอด
» การเลี้ยงดูลูกโคหลังคลอด
» การหย่านม
» การเลี้ยงดูแม่โค
» การทำเครื่องหมายโค
» การทำลายเขาโค
» การตอนโค
» การเลี้ยงดูโครุ่นที่อย่านมแล้ว