ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>

ประเภทและลำดับชั้นคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา

๓. คัมภีร์ฎีกา

คัมภีร์ฎีกา ได้แก่ คัมภีร์รองจากอรรถกถา หมายเอามูลฎีกา ฎีกาเดิม หรือ ปุราณฎีกา ฎีกาเก่าแบ่งเป็น ๓ คัมภีร์ คือ หนังสือบาลีฎีกาวินัย ฎีกาพระสูตร และฎีกาพระอภิธรรม

ฎีกาวินัย หนังสือบาลีฎีกาวินัย มีจำนวน ๑๐ คัมภีร์ คือ

๑. สารัตถทีปนี ฎีกาวินัย เป็นฎีกาของสมันตปาสาทิกา พระสารีบุตร ชาวลังกา แต่ง
๒. วิมติวิโนทนี หรือ วิมติวิโนทนีฎีกา ฎีกาวินัย เป็นฎีกาอธิบายศัพท์ และประโยคในสมันตปาสาทิกา พระมหากัสสปะ แห่งอุทุมพรคีรีวิหาร ประเทศลังกา แต่ง
๓. วชิรพุทธิ หรือ วชิรพุทธฎีกา ฎีกาวินัย ฎีกาอธิบายศัพท์ และประโยค ในสมันตปาสาทิกา พระวชิรพุทธิ แต่ง
๔. วินยัตถมัญชุสา ฎีกาปาฏิโมกข์ พระพุทธนาคะ แต่ง
๕. สุมังคลปกาสินี ฎีกาขุททกฎีกา
๖. วินยัตถสารสันทีปนี ฎีกาวินัยวินิจฉยสังคหะ
๗. ลีนัตถปกาสนา ฎีกาอุตตรวินยวินิจฉัย พระเรวตะ แต่งที่เมืองพุกาม มีชื่อเก่าเรียกว่า อริมัททนะ
๘. วินยวิมติจเฉทนี นวฎีกามูลสิกขา
๙. อนุตตานทีปนี ฎีกาปาลิมุตตกวินยวิวนิจฉยสังคหะ
๑๐. วินยาลังการ ฎีกาปาลิมุตตกวินยวินิจฉยสังคหะ พระติปิฎกลังการเถระ แต่งที่พม่า

ฎีกาพระสูตร หนังสือบาลีฎีกาพระสูตรมีจำนวน ๗ คัมภีร์ คือ

๑. ลีนัตถปกาสนา ฎีกาทีฆนิกาย พระธรรมปาละ แต่ง
๒. ลีนัตถปกาสนา ฎีกามัชฌิมนิกาย พระธรรมปาละ แต่ง
๓. ลีนัตถปกาสนา ฎีกาสังยุตตนิกาย พระธรรมปาละ แต่ง
๔. ลีนัตถปกาสนา ฎีกานิบาตชาดก
๕. ปรมัตถมัญชูสา มหาฎีกาวิสุทธมรรค พระธรรมปาละ แต่ง
๖. สังขปัตถโชตนี จูฬฎีกาวิสุทธิมรรค
๗. ฎีกาสัจจสังเขป ท่านอาจารย์วาจิสสระ แต่งที่ลังกา

ฎีกาพระอภิธรรม หนังสือบาลีฎีกาพระอภิธรรม มีจำนวน ๒๗ คัมภีร์ คือ

๑. ลีนัตถโชตนา มูลฎีกาธรรมสังคณี พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๒. ลีนัตถโชตนา อนุฎีกาธรรมสังคณี
๓. ลีนัตถโชตนา มูลฎีกาวิภังค์ พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๔. ลีนัตถปการสินี อนุฎีกาวิภังค์
๕. ลีนัตถปกาสินี มูลฎีกาธาตุกถา พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๖. ลีนัตถปกาสินี อนุฎีกาธาตุกถา
๗. ลีนัตถโชตนา มูลฎีกาปุคคลบัญญัติ พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๘. ลีนัตถปกาสินี อนุฎีกาปคคลบัญญัติ
๙. ลีนัตถโชตนา มูลฎีกากถาวัตถุ พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๑๐. ลีนัตถปกาสีนี อนุฎีกากถาวัตถุ
๑๑. ลีนัตถดชตนา มูลฎีกายมก พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๑๒. ลีนัตถปกาสินี อนุฎีกายมก
๑๓. ลีนัตถโชตนา มูลฎีกาปัฏฐาน พระอานันทาจารย์ แต่งที่ลังกา
๑๔. ลีนัตถปกาสินี อนุฎีกาปัฏฐาน
๑๕. มธุสารัตถทีปนี ฎีกาอธิบายความแห่งมูลฎีกา พระอานันทเถระ พระเถระชาวพม่าแต่งที่เมืองหงสาวดี ประเทศพม่า
๑๖. โปราณฎีกาอภิธีมมาวตาร
๑๗. อภิธัมมัตถวิกาสนี ฎีกาอภิธัมมาวตาร พระสุมังคละ แต่ง
๑๘. อภิธัมมัตถวิภาวินี ฎีกาอภิธัมมัตถสังคหะ เป็นวรรณกรรมสมัยกลางรุ่นหลัง คัมภีร์นี้ไทยเรียกสั้น ๆ ว่า “ฎีกาสังคหะ” แต่พม่าเรียกเป็นคำสั้น ๆ ว่า “วิภาวินี” และเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ฎีกาจอ” แปลว่า “ฎีกาเรืองนาม” ฎีกาชื่อดัง พระสุมังคละ หรือสุมังคลาจารย์ พระเถระชาวลังกาเป็นผู้แต่ง ที่เมืองปุลัตถินคร คือ เมืองโปโลนารุวะ ประเทศลังกา ใช้เวลาแต่ง ๒๔ วัน จบ ประเทศไทยใช้เป็นแบบเรียนบาลีประโยค ป.ธ. ๙
๑๙. ปรมัตถมัญชุสา อนุฎีกาอภิธัมมัตถสังคหะ
๒๐. มณิสารมัญชุสา นวฎีกาอภิธัมมัตถสังคหะ คัมภีร์นี้เป็นกุญแจหรือหัวใจของอภิธัมมัตถวิภาวินี พระอริยวังสะ เมืองสกายพม่าภาคเหนือ แต่ง
๒๑. สังเขปวัณณนา ฎีกาอภิธัมมัตถุสังคหะ พระโชตะปาละ หรือ สัทธัมมโชติปาละ ผู้แต่งวิสุทธิมรรคคันถี เป็นผู้แต่ง
๒๒. อเผคคุสารัตถทีปนี จูฬฎีกาอภิธัมมัตถสังคหะ พระมหาสุวัณณทีปเถระ แต่งที่พม่า
๒๓. มุขมัตตกถา โปราณฎีกาปรมัตถวินิจฉัย
๒๔. ฎีกาปรมัตถวินิจฉัย
๒๕. ฎีกาเขมปกรณ พระเขมกะ แต่ง
๒๖. ลีนัตถปกาสินี โปราณฎีกานามรูปปริจเฉท
๒๗. ปรมัตถทีปนีฎีกา เป็นคัมภีร์อธิบายอภิธัมมัตถสังคหะและอภิธัมมัตถวิภาวินี เป็น วรรณกรรม ภาษาบาลีรุ่นปัจจุบัน ด้านความเห็นในอภิธัมมัตถวิภาวินีทุกปริจเฉท และได้ระบุชื่ออภิธัมมัตถวิภาวินีรวม ๑๗๔ ครั้ง ท่านอาจารย์เลดี คือ อู ญาณะ หรือ ญาณธชะ พม่าเหนือเป็นผู้แต่ง

๑. คัมภีร์พระไตรปิฎก
๒. คัมภีร์อรรถกถา
๓. คัมภีร์ฎีกา
๔. คัมภีร์อนุฎีกา
๕. คัมภีร์มธุ
๖. คัมภีร์กนิฏฐคันถะ
๗. คัมภีร์คัณฐิ
๘. คัมภีร์คันถันตระ
๙. คัมภีร์โยชนา

» ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับพระไตรปิฎก
» ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับพระวินัยปิฎก
» ความหมาย การเรียกชื่อย่อ การจัดหมวดหมู่
» ประเภทและลำดับชั้นคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา

บรรณานุกรม

• กลุ่มวิชาการพระพุทธศาสนาและจริยศึกษา กองศาสนศึกษา กรมการศาสนา กระทรวงศึกษาธิการ.
• อธิบายวินัย สำหรับนักธรรมชั้นตรี. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์การศาสนา, ๒๕๔๑.
• กองวิชาการ สำนักงานอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. เก็บเพชรจากคัมภีร์พระไตรปิฎก. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๕.
• พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). รู้จักพระไตรปิฎกเพื่อเป็นชาวพุทธที่แท้. กรุงเทพฯ : บริษัทสหธรรมิก จำกัด, ๒๕๔๓.
• พระเมธีธรรมาภรณ์ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต). การปกครองคณะสงฆ์ไทย. กรุงเทพฯ : บริษัทสหธรรมิกจำกัด, ๒๕๓๙.
• พระราชธรรมนิเทศ (ระแบบ ฐิตญาโณ). พระวินัยปิฎกย่อ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๔๐.
• _______________. พระวินัยปิฎกย่อ เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๔๐.
• พระอมรมุนี (จับ ฐิตธมฺโม ป. ๙). นำเที่ยวในพระไตรปิฎก. กรุงเทพฯ : สภาการศึกษามหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๓๕.
• สุชีพ ปุญญานุภาพ. พระไตรปิฎก ฉบับสำหรับประชาชน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
• เสถียรพงษ์ วรรณปก. คำบรรยายพระไตรปิฎก. กรุงเทพฯ : ธรรมสภา, ๒๕๔๓.
• สมเด็จพระวันรัต (ทับ พุทฺธสิริ เปรียญ ๙). พระวินัยแปล. กรุงเทพฯ : หจก. โรงพิมพ์ชวนพิมพ์,๒๕๓๙.
• อุทัย บุญเย็น. พระไตรปิฎกสำหรับผู้เริ่มศึกษา. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์โพธิ์เนตร, ๒๕๔๘.
• Sayagyi U ko Lay. Guide to Tipitaka. Selangor Buddhist Vipassana Meditation Society : Selangor Malaysia, ๒๐๐๐.