ธรรมะเชิงอุปมาอุปมัย
รวบรวมคำอุปมาของ หลวงพ่อชา สุภัทโท (พระโพธิญาณเถร)

ยา
เปรียบเหมือนหมอยายื่นขวดยาให้คนไข้ ข้างนอกขวด
เขาเขียนบอกสรรพคุณของยาไว้ว่าแก้โรคชนิดนั้น ๆ
ส่วนตัวยาแก้โรคนั้นอยู่ข้างในขวด
คนไข้มัวอ่านสรรพคุณของยาที่ติดไว้ข้างนอกขวด อ่านไปตั้งร้อยครั้ง
พันครั้ง
คนไข้ผู้นั้นจะต้องตายเปล่าโดยไม่ได้รับประโยชน์จากตัวยานั้นเลย
แล้วเขาจะมาตีโพยตีพายว่าหมอไม่ดี ยาไม่มีสรรพคุณ แก้โรคไม่ได้ ทั้ง
ๆ ที่ตัวเองไม่เคยเปิดจุดขวดกินยานั้นเลย

เป็ดกับไก่
คนสองคนเห็นเป็ดตัวหนึ่ง ไก่ตัวหนึ่ง
คนหนึ่งคิดอยากจะให้ไก่เป็นเป็ด เป็ดเป็นไก่ มันก็เป็นไปไม่ได้
ในชั่วชีวิตหนึ่งมันก็ไม่เป็นให้
ถ้าคนนี้คิดอย่างนี้ไม่หยุดก็ต้องทุกข์ คนที่สองเห็นเป็ดก็เป็นเป็ด
ไก่ก็เป็นไก่ นั่นแหละ ปัญหาไม่มีเห็นถูกแล้วไม่ทุกข์
อย่างนี้ก็เหมือนกัน
อนิจจังเป็นของไม่เที่ยง อยากให้มันเที่ยง
เมื่อมันไม่เที่ยงเมื่อไร ก็เสียใจเมื่อนั้น
ถ้าใครเห็นว่าอนิจจังเป็นของไม่เที่ยงอย่างนั้น คนนั้นก็สบาย
ไม่มีปัญหา
ตั้งแต่วันที่เราเกิดมา เราเดินหนีจากความจริง
ไม่อยากจะให้เป็นอย่างนี้ ห้ามมันก็ไม่ได้
มันก็เป็นของมันอยู่อย่างนี้ จะให้เป็นอย่างอื่นมันก็เป็นไม่ได้
เหมือนกับเป็ดจะให้มันเหมือนไก่ มันก็ไม่เหมือน เพราะมันเป็นเป็ด
ไก่จะให้เหมือนเป็ด ก็เป็นไปไม่ได้ เพราะมันเป็นไก่ ถ้าใครคิดก็ทุกข์
ถ้าคิดว่า "เออ! มันก็เป็นของมันอย่างนั้น" คิดเช่นนี้เราจะมีกำลัง
เพราะสกนธ์ร่างกายนี้จะให้มันยืนนานถาวรไปเท่าไร ๆ ก็ไม่ได้

ถ้วยน้ำสกปรก
ทิฏฐิ คือ ความเห็นและความนึกคิดเกี่ยวกับสิ่งทั้งปวง
เกี่ยวกับตัวเขาเอง เกี่ยวกับการปฏิบัติภาวนา
เกี่ยวกับคำสอนของพระพุทธเจ้า หลาย ๆ ท่านที่มาที่นี่
มีตำแหน่งการงานสูงในสังคม บางคนเป็นพ่อค้าที่มั่งคั่ง
หรือได้ปริญญาต่าง ๆ ครูและข้าราชการ
สมองของเขาเต็มไปด้วยความคิดเห็นต่อสิ่งต่าง ๆ
เขาฉลาดเกินกว่าที่จะฟังผู้อื่น
เปรียบเหมือนน้ำในถ้วย ถ้าถ้วยมีน้ำสกปรกอยู่เต็ม
ถ้วยนั้นก็ใช้ประโยชน์อะไรไม่ได้
เมื่อได้เทน้ำเก่านั้นทิ้งไปแล้วเท่านั้น ถ้วยนั้นก็จะใช้ประโยชน์ได้
ท่านต้องทำจิตให้ว่างจากทิฏฐิ แล้วท่านจึงจะได้เรียนรู้
การปฏิบัติของเรานั้นก้าวเลยความฉลาดหรือความโง่ ถ้าท่านคิดว่า
'ฉันเก่ง ฉันรวย ฉันเป็นคนใหญ่คนโต
ฉันเข้าใจพระพุทธศาสนาแจ่มแจ้งทั้งหมด' เช่นนี้แล้ว
ท่านจะไม่เห็นความจริงในเรื่องของอนัตตาหรือความไม่ใช่ตัวตน
ท่านจะมีแต่ตัวตน ตัวฉัน ของฉัน แต่พระพุทธศาสนาคือการละตัวตน
เป็นความว่าง เป็นความไม่มีทุกข์ เป็นความดับสนิท คือ นิพพาน

สอยมะม่วง
มะม่วงมันอยู่สูงหัวเมตร เราอยากได้
เอาไม้สิบเมตรมาสอยไม่ได้ มันยาวเกินไป
เอาไม้สองเมตรมาสอยมันก็ไม่ได้ ไม่พอดี มันสั้นเกินไป
เราอย่าเข้าใจว่าคนจบดอกเตอร์มาปฏิบัติสบายเหลือเกิน
เพราะเรียนรู้มาพอแล้ว อย่าเข้าใจอย่างนั้น
ดอกเตอร์มันยาวเกินไปก็ได้

เกลือไม่เค็ม
พระรูปหนึ่งบอกว่าเป็นนักปฏิบัติ เมื่อมาขออยู่กับอาตมา
ถามถึงระเบียบปฏิบัติ อาตมาจึงอธิบายให้ฟังว่า "เมื่อมาอยู่กับผม
จะสะสมเงินทองและสิ่งของไม่ได้ ผมถือตามวินัย"
ท่านพูดว่า "ท่านปฏิบัติไม่ยึดไม่หมาย"
อาตมาบอกว่า "ผมไม่ทราบกับท่าน"
ท่านเลยถามว่า "ถ้าผมจะใช้เงินทอง
แต่ไม่ยึดไม่หมายจะได้ไหม"
อาตมาตอบว่า "ได้
ถ้าท่านเอาเกลือมากินดูแล้วไม่เค็มก็ใช้ได้ ท่านจะพูดเอาเฉย ๆ
เพราะท่านขี้เกียจรักษาของจุก ๆ จิก ๆ นี่มันยาก
เมื่อเอาเกลือมากินท่านไม่เค็มแล้ว ผมจึงเชื่อ
ถ้ามันไม่เค็มจะเอามาให้กินสักกะทอ (เข่งเล็ก) ลองดู
มันจะไม่เค็มจริง ๆ หรือ เรื่องไม่ยึดไม่หมายนี้ ไม่ใช่เรื่องพูดเอง
คาดคะเนเอา ไม่ใช่ ถ้าท่านพูดอย่างนี้อยู่กับผมไม่ได้"
ท่านจึงลาไป

ทางเปลี่ยว
อะไรทุกอย่าง ถ้าไม่มีเหตุผลเพียงพอในใจของเราเอง
ก็ยังไม่ปล่อยวาง คือว่า มีสองข้าง นี่ข้างหนึ่ง นี่ก็ข้างหนึ่ง
คนเรานั้นจะแอบเดินมาข้างนี้หรือแอบเดินไปข้างนั้น ที่เดินไปกลาง ๆ
ไม่ค่อยเดินหรอก มันเป็นทางเปลี่ยว เดี๋ยวรักก็ไปทางรัก
พอชังก็ไปทางชัง จะปล่อยการรักการชังนี้ไป มันเป็นทางเปลี่ยว
มันไม่ยอมไป