พระไตรปิฎกฉบับประชาชน

พระสูตร

พระสูตร โปฏฐปาทสูตร

ว่าด้วย ปริพาชกโปฏฐปาทะ

การเข้าอภิสัญญานิโรธ

[๒๘๖] ดูกรโปฏฐปาทะ ภิกษุในธรรมวินัยนี้เป็นผู้มีสกสัญญา เธอพ้นแล้วจากปฐมฌาน จากทุติยฌานนั้น ๆ แล้ว ย่อมได้บรรลุอากิญจัญญายตนฌาน โดยลำดับ เมื่อเธอตั้งอยู่ในอากิญจัญญายตนฌานแล้ว ย่อมมีความปริวิตกอย่างนี้ว่า เมื่อเราคิดอยู่ ก็ยังชั่ว เมื่อเราไม่คิดอยู่ จึงจะดี แต่ถ้าเรายัง ขืนคิด ขืนคำนึง สัญญาของเราเหล่านี้พึงดับ สัญญาอย่างหยาบเหล่าอื่นพึงเกิดขึ้น ถ้ากระไร เราไม่พึงคิด ไม่พึงคำนึง ครั้นเธอปริวิตกอย่างนี้แล้ว เธอก็ไม่คิด ไม่คำนึง เมื่อเธอไม่คิด ไม่คำนึง สัญญาเหล่านั้นก็ดับไป สัญญาที่หยาบเหล่าอื่นก็ไม่เกิดขึ้น เธอก็ได้บรรลุนิโรธ ดูกรโปฏฐปาทะ การเข้าอภิสัญญานิโรธแห่งภิกษุผู้มีสัมปชัญญะโดยลำดับ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้แล

พ. ดูกรโปฏฐปาทะ เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน การเข้าอภิสัญญานิโรธ แห่งภิกษุผู้มีสัมปชัญญะ โดยลำดับเช่นนี้ ก่อนแต่นี้เธอเคยได้ยินบัางหรือ
ป. หามิได้ พระเจ้าข้า ข้าพระองค์เพิ่งรู้ทั่วถึงธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงแล้วอย่างนี้แล

พ. ดูกรโปฏฐปาทะ เพราะเหตุที่ภิกษุเป็นผู้มีสกสัญญา พ้นจากปฐมฌานเป็นต้นนั้นแล้ว ย่อมได้บรรลุอากิญจัญญายตนฌานโดยลำดับ เธอย่อมมีความปริวิตกอย่างนี้ว่า เมื่อเราคิดอยู่ ก็ยังชั่ว เมื่อเราไม่คิดอยู่ จึงจะดี แต่ถ้าเรายัง ขืนคิดขืนคำนึง สัญญาของเราเหล่านี้พึงดับไป สัญญาอย่างหยาบเหล่าอื่นพึงเกิดขึ้น ถ้ากระไร เราไม่พึงคิด ไม่พึงคำนึง ครั้นเธอปริวิตกอย่างนี้แล้ว เธอก็ไม่คิด ไม่คำนึง เมื่อเธอไม่คิด ไม่คำนึง สัญญาเหล่านั้นก็ดับไป สัญญาที่หยาบเหล่าอื่นก็ไม่เกิดขึ้น เธอก็ได้บรรลุนิโรธ การเข้าอภิสัญญานิโรธ แห่งภิกษุผู้มีสัมปชัญญะโดยลำดับ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้แล

[๒๘๗] อย่างนี้แหละ โปฏฐปาทะ
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระองค์ทรงบัญญัติอากิญจัญญายตนฌานไว้ อย่างเดียวหรือหลายอย่าง

ดูกรโปฏฐปาทะ เราบัญญัติอากิญจัญญายตนฌาน อย่างเดียวก็มี หลายอย่างก็มี

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ไฉนพระองค์จึงทรงบัญญัติอากิญจัญญายตนฌานไว้ อย่างเดียวก็มี หลายอย่างก็มี

ดูกรโปฏฐปาทะ พระโยคีย่อมบรรลุนิโรธด้วยประการใด ๆ เราก็บัญญัติอากิญจัญญายตนฌานด้วยประการนั้น ๆ เราบัญญัติอากิญจัญญายตนฌาน อย่างเดียวบ้าง หลายอย่างบ้าง ด้วยประการอย่างนี้แล

[๒๘๘] ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สัญญาเกิดก่อนญาณเกิดทีหลัง หรือว่าญาณเกิดก่อนสัญญเกิดทีหลัง หรือทั้งสัญญาและญาณเกิดไม่ก่อนไม่หลังกัน
ดูกรโปฏฐปาทะ สัญญาเกิดก่อน ญาณเกิดทีหลัง เพราะสัญญาเกิดขึ้นญาณจึงเกิดขึ้น เธอย่อมรู้อย่างนี้ว่า ญาณเกิดขึ้นแก่เราเพราะสัญญานี้เป็นปัจจัย ดูกรโปฏฐปาทะ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยบรรยายนี้ว่า สัญญา เกิดก่อน ญาณเกิดทีหลัง เพราะสัญญาเกิดขึ้น ญาณจึงเกิดขึ้น

- ติรัจฉานกถา
- ว่าด้วยอภิสัญญานิโรธ
- มัชฌิมศีล
- มหาศีล
- อินทรียสังวร
- สติสัมปชัญญะ
- สันโดษ
- นิวรณ์ ๕
- เหตุเกิดและดับสัญญา
- การเข้าอภิสัญญานิโรธ
- ว่าด้วยสัญญาและอัตตา
- อัพยากตปัญหา
- จิตตหัตถิสารีบุตรและโปฏฐปาทปริพาชก
- เอกังสิธรรม
- ว่าด้วยทิฏฐิของสมณพราหมณ์
- การได้อัตตา ๓ ประการ