สังคมศาสตร์ รัฐศาสตร์ การเมือง เศรษฐศาสตร์ >>

สถานภาพและบทบาทของสตรีอินเดียในสมัยก่อนพุทธกาล

สถานภาพและบทบาทของสตรีอินเดีย

ในตำนานสร้างโลก ตามที่ปรากฏอยู่ในหนังสือวรรณคดีฉบับภาษาสันสกฤตได้กล่าวไว้ว่า ภายหลังจากที่พระมหาพรหม ได้สร้างสรรพสัตว์นานาชนิด รวมทั้งมนุษย์ซึ่งเป็นเพศของบุรุษขึ้นแล้ว ทรงเห็นว่า โลกของพระองค์จะแข็งกระด้างขาดความอ่อนโยนนุ่มนวลละมุนละไม ตลอดจนความอ่อนหวานแช่มช้อยแล้ว พระองค์จึงดำริที่จะจัดสร้างสิ่งหนึ่งขึ้นมา เพื่อให้ตรงกันข้ามกับสิ่งที่พระองค์ได้จัดสร้างขึ้นแล้ว ดังนั้นพระองค์จึงหยิบเอาวัตถุรวม 22 ชนิดด้วยกัน คือ

1. ความกลมกล่อมของดวงพระจันทร์
2. ความคดเคี้ยวของเถาไม้เลื้อย
3. ความเกาะเกี่ยวเลี้ยวรัดของเถาวัลย์
4. ความหวั่นไหวโอนเอนของยอดหญ้า
5. ความอ่อนไหวอ้อนแอ้นของใบอ้อ
6. ความหอมหวนยียวนของมวลบุปผาชาติ
7. ความแหลมคมของดวงตาสัตว์มฤคี
8. ความเบาบางของใบไม้นานาชนิด
9. ความรุ่งโรจน์แจ่มจ้าของดวงระวี
10. น้ำตาของมวลเมฆหมอก
11. ความโบกพลิ้วของทิศทางลม
12. ความตื่นตกใจและใจเสาะของกระต่าย
13. ความโอ่โอ้อวดของนกยูง
14. ความนุ่มนิ่มของขนนกน้อย
15. ความแข็งแกร่งของเพชร
16. ความหวานชื่นของน้ำผึ้ง
17. ความดุร้ายของพยัคฆ์
18. ความร้อนระอุของเปลวไฟ
19. ความเยือกเย็นของหิมะ
20. ความครวญครางของนกเขา
21. ความพิษร้ายต่างชนิดของอสรพิษ
22. ความช่างพูดของนกกระจอก

เมื่อพระองค์ได้มวลสารทั้ง 22 สิ่งดังกล่าวแล้ว นำมาปั้นปลุกเสกด้วยกฤตยาคม สำเร็จลงเป็นรูปร่างของมนุษย์ พร้อมกันนั้นพระองค์ก็ได้นำเอาดวงใจบางส่วนของสัตว์ 3 ชนิด คือ ดวงใจของราชสีห์ ดวงใจของสุนัข ดวงใจของวานร เป่าเสกเข้าไปในเรือนร่างของมนุษย์นั้น เพราะฉะนั้นในที่สุดเรือนร่างพร้อมด้วยหัวใจดังกล่าวจึงเกิดมาเป็นมนุษย์มีภาวะและเพศเป็นสตรีหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อิตถีเพศ คือ ผู้หญิงเรานี่เอง

ในยุคดึกดำบรรพ์ประชาชนชาวอินเดียนับตั้งแต่พระราชาธิบดีลงมา จนถึงประชาราษฎร์ทั่วไป พากันยึดถือเป็นจารีตว่า ธรรมดาผู้หญิงสาวภายหลังจากแต่งงานแล้ว หากสามีตายลง หญิงผู้เป็นภรรยานั้นจะต้องโดดเข้ากองไฟในเวลาที่เผาศพของสามี เพื่อตายตามสามีไปด้วยเพราะฉะนั้นผู้หญิงผู้ปฏิบัติเช่นนั้น จึงได้นามว่า “สตี” หรือ “สตรี” แปลว่าผู้ยอมตายไปกับสามี

ยังมีอีกคำหนึ่งที่เรียกผู้หญิงว่า “สมร” ซึ่งก็คงแปลคำนี้ว่า “ผู้ยอมตายด้วยกัน” ที่กล่าวว่าหญิงที่ยอมตายด้วยการโดดเข้าไปในกองไฟเผาสามีเพื่อให้ตัวตายไปกับสามีนั้น เพราะว่าประเพณีของชาวอินเดียมีข้อบังคับว่า หญิงหม้ายที่ไร้สามีเสียแล้วย่อมเป็นที่รังเกียจของสังคมทั่วไปในยุคนั้น

ครั้นยุคต่อมา ภายในประเทศอินเดียมีความวิวัฒนาการ เพราะประชาชนได้รับการศึกษาพร้อมทั้งได้ติดต่อกับโลกภายนอกมากขึ้น จึงพยายามเปลี่ยนแปลงจารีตดังกล่าวมาเป็นว่า หากหญิงใดภายหลังจากสามีตายลง หญิงนั้นจะต้องโกนผมบนศีรษะออกให้หมด ทั้งวัตถุคือ เสื้อผ้าที่จะใช้นุ่งห่มประดับกาย จะต้องย้อมให้มีแต่เฉพาะสีเหลืองเพียงสีเดียว แต่ครั้นกาลเวลาล่วงเลยมา จารีตดังกล่าวนี้ก็เสื่อมลง ไม่มีผู้ใดผู้หนึ่งจะยึดถือประพฤติปฏิบัติได้ ฉะนั้นบรรดานักปราชญ์ในอินเดียยุคต่อมาจึงแก้ไขจารีตพร้อมกับบัญญัติศัพท์ของคำว่า “สตรี” ลงในหนังสือพจนานุกรมเสียใหม่ โดยให้ความหมายคำว่า “สตรี “ แปลว่า ผู้ร่วมสุขร่วมทุกข์กับชายผู้เป็นสามีเท่านั้น

อนึ่ง คำว่า “สตรี” ที่กล่าวว่า ผู้มีจิตใจของสัตว์ 3 ชนิดประกอบอยู่ คือ ดวงใจของราชสีห์ ดวงใจของสุนัข และดวงใจของวานรนั้น ท่านให้ความหมายของสภาวะและจิตใจหญิงไว้ดังนี้

ธรรมดาของหญิงย่อมมีอำนาจที่จะให้ชายเกิดความประหม่าเกรงกลัว นับตั้งแต่วินาทีแรกที่ชายเริ่มมีความสัมพันธ์รักใคร่กันกับหญิงครั้งแรก ภายหลังได้หญิงนี้มาครอบครองโดยฉันเป็นสามีภรรยากันแล้ว อำนาจความกริ่งเกรงใจภรรยาก็ยังปรากฏเกิดอยู่กับชายสามีตลอดไป นี้เป็นลักษณะดวงใจราชสีห์ ซึ่งเป็นที่ยำเกรงของบรรดาสัตว์ทั้งหลาย

สำหรับดวงใจของสุนัขนั้น ธรรมชาติของหญิง หลังจากได้สมรสกับชายอยู่ครอบครองเหย้าเรือนโดยสภาวะของสามีภรรยาแล้ว ดวงจิตของหญิงจะต้องยอมสวามีภักดิ์จงรักอยู่กับชายผู้เป็นสามี ซื่อสัตย์สุจริตตลอดไป เหมือนหนึ่งดวงใจของสุนัขผู้จงรักภักดีต่อเจ้าของผู้ที่ได้เลี้ยงดูมาฉะนั้น

ส่วนดวงใจของวานรนั้น ธรรมชาติของลิงย่อมมีกิริยาอาการไม่สงบ มักดิ้นรนกลับกลอกอยู่ไปมา ท่านเปรียบเหมือนน้ำใจของหญิง เมื่อได้รับคำเยินยอจากชายแล้ว มักแสดงอาการกิริยาหลุกหลิกให้ปรากฏ ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะมีจิตใจมักจะเข้าข้างตัวเองเสมอ โดยมิได้คำนึงถึงข้อเท็จจริงอันประกอบด้วยเหตุผล เพราะฉะนั้นจึงสมกับภาษิตของคนโบราณเราอยู่ข้อหนึ่งความว่า

ธรรมดาผู้ชายจะตัดสินเรื่องใดเรื่องหนึ่ง หรือหลายเรื่องมักจะนำเหตุเข้ามาใช้เป็นเครื่องประกอบการพิจารณาตัดสิน ส่วนผู้หญิงมักจะพิจารณาตัดสินใจทุก ๆ เรื่องด้วยความรักเสมอไป

เท่าที่กล่าวมานี้ เป็นการแสดงให้เห็นถึงกำเนิดสภาวะพร้อมทั้งสถานะตลอดจนดวงจิตของสตรี ปรากฏทางกิริยาอาการตามโลกโวหารสมบัติ

ในสมัยอินเดียโบราณนั้น ไม่ว่าจะเป็นพิธีกรรมศาสนาใด ๆ กำหนดให้สามีภรรยากระทำร่วมกัน โดยให้ภรรยาจะเป็นฝ่ายสนับสนุนสามี ศาสนาพราหมณ์ถือว่า เพื่อให้เป็นที่มั่นใจได้ว่า วิญญาณของคนจะไปสู่สรวงสวรรค์ สามีภรรยาจะต้องมีบุตร เพราะบุตรจะเป็นผู้ทำพิธีทางศาสนาให้กับวิญญาณของบิดา ข้อกำหนดดังกล่าวมีอิทธิพลในการกดขี่ผู้หญิงอย่างยิ่ง เพราะนอกจากผู้หญิงจะมีหน้าที่ทั้งทางสังคมและศาสนาที่จะต้องแต่งงานแล้วผู้หญิงผู้เป็นภรรยาจะต้องสามารถให้กำเนิดบุตรด้วย หาเธอไม่สามารถทำหน้าที่นี้ได้สำเร็จทั้งเธอและสามีของเธอไม่ได้ไปสู่สวรรค์ แม้ในการทำพิธีบูชายัญ เธอก็ได้แต่มีส่วนร่วมในพิธีของสามีเท่านั้น

ในคัมภีร์อรรถศาสตร์ไม่ได้เน้นประเด็นเกี่ยวกับผู้หญิงโดยตรง และไม่ได้กล่าวถึงประเด็นดังกล่าวหลายแง่หลายมุม เช่น คัมภีร์พระไตรปิฎกหรือมานวธรรมศาสตร์ แต่ทว่าแม้ประเด็นที่พูดถึงจะจำกัด ก็ได้แสดงแนวคิดเด่นของเกาฏิลียะในเรื่องดังกล่าว ซึ่งเป็นแนวคิดที่ค่อนข้างให้สิทธิเสรีภาพแก่ผู้หญิงค่อนข้างมาก เมื่อเทียบกับวัฒนธรรมฮินดูโบราณโดยส่วนรวม ความคิดเกี่ยวกับผู้หญิงปรากฏเป็นเรื่องซึ่งแยกชัดเจนจากเรื่องอื่นๆและเขียนไว้โดยเฉพาะในเล่มที่สองถึงเล่มที่สี่เข้าใจว่าเรื่องอื่นๆที่มิได้นำมาเขียนไว้ก็คือเรื่องที่เกาฏิลียะไม่มีความเห็นขัดแย้งกับคัมภีร์และประเพณีเดิม แม้บางเรื่องที่นำมาเขียนก็เห็นได้ว่าเกาฏิลียะไม่ได้เปลี่ยนแปลง หลักในศาสนาพราหมณ์ดังที่ Rao ได้กล่าวไว้ว่า

“เกาฏิลียะเป็นผู้มีความเชื่อมั่นในทฤษฎีเกี่ยวกับการสร้างโลกของศาสนาพราหมณ์ และยึดมั่นในแบบสังคมของศาสนาและประเพณีพราหมณ์ อันประกอบด้วยวรรณะสี่และอาศรม”

คำพูดดังกล่าวมีหลักฐานที่เห็นได้ชัด เช่น ในการเสนอกฎหมายเกี่ยวกับผู้หญิงนั้นเราได้เริ่มต้นด้วยเรื่องการแต่งงานว่า เป็นสาเหตุแห่งการขัดแย้ง และพูดถึงการพิจารณาของกฎหมายโดยเชื่อมโยงกับการแต่งงาน 8 ประเภท ซึ่งในคัมภีร์มานวธรรมศาสตร์ก็กล่าวถึง การที่กฎหมายเชื่อมโยงกับการแต่งงาน 8 ประเภทนี้แสดงว่าเป็นการแต่งงานที่เกิดขึ้นจริงในสังคมนั้น กฎหมายจึงต้องคลุมให้ถึง เช่น การวางยาแล้วลักพาตัวไปหรือลักพาไปขณะกำลังหลับก็ถือเป็นการแต่งงานแบบที่เรียกว่า ไปศาจ หรือปีศาจ ซึ่งเป็นแบบที่ไม่ถูกต้อง ไม่ดีงาม

การแต่งงาน 8 ประเภทในคัมภีร์อรรถศาสตร์มีดังนี้

• การแต่งงานเป็นเหตุแห่งการขัดแย้ง
• การยกให้ในการแต่งงานของหญิงสาวที่ประดับประดาอย่างวิเศษเรียกว่าการแต่งงานแบบพราหมะ
• การร่วมกันทำหน้าที่อันศักดิ์สิทธิ์ของชายและหญิงเรียกว่าการแต่งงานแบบปราชาปัตยะ
• การยกให้ในการแต่งงานของสาวด้วยวัวคู่หนึ่ง เรียกว่าการแต่งงานแบบอารศะ
• การยกให้ในการแต่งงานของหญิงสาวแก่นักบวชผู้ทำพิธีพลีบูชาเรียกว่าการแต่งงานแบบไทวะ
• การแอบอยู่ร่วมกันเองโดยเต็มใจระหว่างหญิงสาวกับคนรักของเธอ เรียกว่าการแต่งงานแบบคานธรวะ
• การยกหญิงสาวให้หลังจากได้เงินจำนวนมากเรียกว่า อาสุระ
• การลักพาหญิงสาวเรียกว่าการแต่งงานแบบรากฺษสะ
• การลักพาหญิงสาวขณะหลับหรือถูกวางยาเรียกว่าการแต่งงานแบบไปศาจะ

การแต่งงาน 8 ประเภทนี้ถ้าว่าโดยประเพณีแล้วการแต่งงานสี่ประเภทแรกถือว่าถูกต้อง ซึ่งถ้าว่าโดยหลักการในคัมภีร์มานวธรรมศาสตร์ ถือว่าการแต่งงานสี่ประเภทแรกไม่มีเรื่องเงินสินสอดเข้ามาเกี่ยวข้อง แต่ในสมัยเมารยะแม้การแต่งงานสี่ประเภทแรกนี้ก็อาจมีการจ่ายเงินค่าสินสอด กล่าวคือมิได้เป็นไปตามหลักการจริง ๆ เกาฏิลียะจึงอ้างเอาการที่บิดามารดาฝ่ายหญิงได้รับเงินหรือไม่เป็นเครื่องกำหนดความพอใจหรือไม่พอใจของบิดามารดา และใช้เป็นหลักในการตัดสินความถูกผิดของการแต่งงานดังนี้

“การแต่งงานสี่อย่างแรกเป็นไปตามประเพณีโบราณ และถูกต้องเนื่องจากบิดาฝ่ายหญิงเห็นชอบด้วย ที่เหลือทั้งบิดามารดาหญิงต่อต้าน เพราะบิดามารดาหญิงเป็นผู้ได้รับเงินที่เจ้าบ่าวจ่ายเพื่อแต่งงานกับบุตรสาว ในกรณีที่บิดาหรือมารดาเสียชีวิต ผู้ที่ยังมีชีวิตเป็นผู้ได้รับเงิน หากเสียชีวิตแล้วทั้งคู่ ตัวหญิงสาวนั้นได้รับเงิน แต่จะเป็นการแต่งงานแบบใดก็ตามนับว่าใช้ได้ ถ้าหากผู้ที่เกี่ยวข้องพอใจ”

หลักการในข้อสามดังกล่าวข้างต้นยังมีข้อขัดแย้งในตัวเอง กล่าวคือ การแต่งงานแบบอาสุระซึ่งมีการเรียกร้องเงินจากเจ้าบ่าวก็น่าจะถือว่าเป็นการแต่งงานแบบที่บิดามารดาของฝ่ายหญิงยอม และเป็นแบบที่ถูกต้องด้วยหากถือเอาเงินที่บิดามารดาได้รับเป็นเกณฑ์

นอกจากนี้ในข้อ 13 ซึ่งเกาฏิลียะแสดงความใจกว้างต่อผู้หญิง คือ แม้การแต่งงานแบบที่ไม่ถูกประเพณีหากชายและหญิงพอใจก็ถือว่าเป็นการแต่งงานที่ใช้ได้ ข้อนี้เห็นได้ว่าความยินยอมพร้อมใจของสำคัญกว่าวิธีการในการได้มาซึ่งเจ้าสาว แม้พ่อแม่ไม่พอใจหากตัวผู้หญิงนั้นพอใจกฎหมายก็ยอมรับ แต่ทั้งนี้ก็ต้องขึ้นกับกฎหมายในเรื่องอื่นด้วย เช่น ผู้หญิงไม่มีสิทธินำทรัพย์สินของบิดามารดาติดตัวไป และชายที่รับผู้หญิงซึ่งทำผิดเช่นนั้นมีความผิดฐานลักทรัพย์ แม้ไม่ผิดฐานพรากลูกสาว เพราะเธอบรรลุนิติภาวะแล้วก็ตาม

แต่การกำหนดเอาความพอใจนี้ก็อาจมีปัญหาเพราะผู้หญิงไม่ได้เรียนหนังสือและอายุที่บรรลุนิติภาวะนั้นต่ำมาก คือ

“ผู้หญิงบรรลุนิติภาวะเมื่ออายุสิบสองปี ชายสิบหกปี หากบรรลุนิติภาวะแล้วปรากฏว่าไม่เชื่อฟังผู้มีอำนาจตามกฎหมาย ผู้หญิงถูกปรับ 15 ปณะ ผู้ชายถูกปรับสองเท่า”

ความพอใจหรือไม่พอใจของผู้หญิงวัยนี้จะนับว่าเป็นความพอใจของผู้ที่มีความคิดเป็นผู้ใหญ่พอแล้วหรือไม่ ฮินดูออกจะพิจารณาความเป็นผู้ใหญ่จากสัญลักษณ์ทางกายมากกว่า คือ ผู้หญิงนั้นดูจากการมีประจำเดือน และโดยทั่วไปอาจพบว่าผู้หญิงอายุสิบสองปีมีประจำเดือนแล้วส่วนผู้ชายต้องเรียนหนังสือ ซึ่งอาจเรียนจบเมื่ออายุระหว่างสิบแปดปีถึงสามสิบหกปี เพราะ

“หลักสูตรการเรียนพระเวททั้งสามซึ่งต้องเรียนในบ้านของคุรุ คือ สามสิบหกปี ครึ่งหนึ่งของจำนวนนั้น หนึ่งในสี่ของจำนวนนั้นหรือจนกว่าจะจบ”
“พราหมณ์ต้องใช้เวลาหนึ่งในสี่ของชีวิตอยู่กับคุรุ พึงแต่งงานและอยู่บ้านตนในช่วงที่สองของชีวิต”

ถ้าหลักสูตรการเรียนเป็นเช่นนี้เวลาที่อยู่กับครูโดยเฉลี่ยคงประมาณสิบแปดปีสำหรับคนสติปัญญาค่อนข้างดี และอาจจะเร็วกว่านั้นถ้าปัญญาดี การกำหนดอายุ ชายให้บรรลุนิติภาวะเมื่อสิบหกปีจึงน่าจะสัมพันธ์กับเวลาที่ต้องอยู่ในบ้านครูและมีความรู้ดีพอสมควร อายุนี้อาจนำมาใช้กำหนดคนในวรรณะกษัตริย์และไวศยะ ซึ่งก็ต้องศึกษาพระเวทเช่นกันพึงสังเกตว่าคัมภีร์ต่าง ๆ ของอินเดียนั้นมุ่งพูดเรื่องของวรรณะที่เป็นทวิชาติทั้งสามมากกว่าจะพูดถึงวรรณะศูทร

เมื่ออายุบรรลุนิติภาวะของผู้หญิงต่ำเช่นนี้ ประกอบกับไม่มีการศึกษา เพราะคงเป็นการลำบากที่จะไปอยู่กับครูซึ่งเป็นผู้ชายด้วยแล้ว แม้ผู้หญิงจะโตทางร่างกาย แต่ความคิดคงจะโตไม่พอ คำว่าความพอใจของทั้งสองฝ่ายจึงอาจมิได้มาจากความคิดที่รอบคอบหรืออาจจะมาจากการถูกบังคับขู่เข็ญก็ได้ ความใจกว้างของเกาฏิลียะในที่นี้น่าจะเป็นประโยชน์ในกรณีที่ผู้หญิงโตมากกว่านี้ และกรณีที่ผู้หญิงถูกบิดามารดาบังคับให้แต่งงานเมื่อตนไม่ได้ยินดี แต่ถึงกระนั้นก็นับว่าเกาฏิลียะได้คำนึงถึงสิทธิและความรู้สึกของผู้หญิงมากกว่าผู้แต่งคัมภีร์มานวธรรมศาสตร์

สถานภาพและบทบาทของสตรีอินเดีย
สิทธิ หน้าที่ของสตรีอินเดีย
กฎเกณฑ์ทางสังคมที่มีผลกระทบต่อสตรีอินเดีย
การยอมรับศักยภาพของสตรีอินเดีย
เสรีภาพและความเสมอภาคของสตรีในสังคมอินเดีย
การคุ้มครองสตรีในสังคมอินเดีย