วรรณกรรม สุภาษิต ข้อคิด คำคม สำนวน โวหาร งานเขียน >>

ร้อยแก้วยุคแรกในสมัยรัตนโกสินทร์

สรณัฐ ไตลังคะ

ประวัติศาสตร์นิพนธ์: วาทกรรม ที่ “ประกอบสร้าง”
ประวัติศาสตร์เป็น “ศาสตร์” หรือ “ศิลป์”
แนวคิดของไวต์กับการศึกษาประวัติศาสตร์นิพนธ์ไทย
พงศาวดารกับขนบวรรณศิลป์ในวรรณกรรมไทย
การควบคุมอดีต: การสร้างความสัมพันธ์เชิงอำนาจ
เรื่องเล่าในพงศาวดาร: บันเทิงคดีร้อยแก้วยุคแรกของสมัยรัตนโกสินทร์
บรรณานุกรม

พงศาวดารกับขนบวรรณศิลป์ในวรรณกรรมไทย

นอกจากการชำระพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) ใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 1 จะเปลี่ยนวิธีการเล่าเรื่องแล้ว ในด้านการใช้ภาษาก็เห็นอย่างชัดเจนว่าเป็นภาษาวรรณศิลป์

ในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) มีส่วนที่ใช้ขนบของวรรณกรรมไทยที่เห็นชัดคือการพรรณนากองทัพอย่างละเอียดได้ภาพชัดเจน นอกนี้ภาษาก็ยังไพเราะและมีการใช้วงศัพท์แบบที่ใช้ในวรรณกรรมต่างกับภาษาบรรยายทั่วไป ภาษาเช่นที่ว่านี้ไม่ต่างกับการบทชมทัพในวรรณคดีไทย ในตัวอย่างต่อไปนี้บางตอนมีการเล่นสัมผัสแบบร่าย ส่วนที่แตกต่างคือ ไม่ได้ใช้ฉันทลักษณ์อย่างสม่ำเสมอในการพรรณนาเท่านั้น

“สมเด็จพระเจ้าหงสาวดีก็เสด็จทรงปริตโตทกธาราภิเษกเสร็จ เสด็จทรงเครื่องสิริราชวิภูษนาธารกาญจนวิเชียรมาลี มณีมาศมงกุฎสำหรับวิชัยยุทธ์ราชรณภูมิเสร็จ เสด็จทรงช้างต้นพลายชมพูทัด สูง 6 ศอก 2 นิ้ว ผูกพระที่นั่งสุวรรณมหามรฎป เป็นบรมอัครยานพาหนะ พร้อมด้วยแสนสุรชาติโยธาพลากรเหี้ยมหาญ พลโล่เขนทวนธนูดูดิเรกมเหาฬาร นานาวุธ ประภูศักดิสารสินธพดุรงคพาชีชาติพันลึก อธึกด้วยกาญจนกลิ้งกลด อภิรุมบังสุริยไพโรจรุจิตพิพิธประฎาการ ธงชัยธงประฎากเป็นขนัดแน่นไสว เดียรดาษด้วยท้าวพระยาพลากรกันกงริ้ว รายระยะโดยขบวนบทจร พยุหบาตรซ้ายขวาหน้าหลังทั้งปวงเสร็จ ได้เวลามหาพิชัยฤกษ์ โหราลั่นกลองชัย”

ส่วนเหตุการณ์สมัยพระมหาจักรพรรดิที่พระเจ้าหงสาวดียกทัพมาตีอยุธยาโดยมีข้ออ้างขอช้างเผือก แต่สมเด็จพระมหาจักรพรรดิไม่พระราชทานให้ มีการใช้ภาษาที่ให้ความหมายชัดเจนมาก เช่น ตอนที่กล่าวว่าพระเจ้าหงสาวดีเห็นว่าพระมหาจักรพรรดิ “รักช้างยิ่งกว่าเศวตฉัตร” ในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) มีการบรรยายคำพูดที่มีการเปรียบเทียบอย่างได้จินตภาพอย่างบันเทิงคดี (รวมทั้งเป็นตัวอย่างเพิ่มเติมของการเปลี่ยนมุมมองเป็นของฝ่ายพม่า)

 

“สมเด็จพระเจ้าหงสาวดีได้ฟังดังนั้นก็ทรงพระสรวลแล้วก็ตรัสว่า เป็นธรรมดาคนโมหจิตมิได้รู้กำลังตนกำลังท่าน เหมือนสัตว์สองจำพวกคือนกน้อยและกระต่าย คือกระต่ายขาตัวสั้นเท่านั้น หมายความว่าจะหยั่งท้องมหาสมุทรได้ และว่ายน้ำออกไปยังมิทันได้หยั่งก็จมน้ำเถิงแก่กาลกิริยาตาย นกน้อยเล่า ปีกหางก็เท่านั้น ชวนพระยาครุฑบินข้ามมหาสมุทรและบินแต่พักของตัวยังมิได้กวักแห่งพระยาครุฑก็ตกน้ำทำกาลกิริยาตาย แล้วสัตว์ 2 จำพวกนี้เหมือนกันกับผู้ปรึกษาและรับประกันพระนครไว้”

ตอนที่พระเจ้ากรุงศรีสัตนาคนหุตยกทัพเรือมายังเมืองพิษณุโลก มีการบรรยายยุทธวิธีของฝ่ายพระมหาธรรมราชาอย่างละเอียดเห็นภาพชัดเจนจนอดไม่ได้ที่จะนึกถึงการบรรยายในเรื่อง สามก๊ก เพราะแสดงให้เห็นการชิงไหวชิงพริบในการทำสงคราม

“ฝ่ายพระมหาธรรมราชาดำริการที่จะทำลายทัพเรือ ก็ตรัสให้เอาไม้ไผ่ผูกแพกว้าง 10 วา ยาว 20 วา 50 แพ แล้วเอาเชื้อเพลิงใส่เต็มหลังแพ ชันน้ำมันยางรดทั่วไปทั้งนั้น แล้วให้แต่งเรือเร็วไว้ 2 ลำ สำหรับจะได้จุดเพลิง ครั้นจัดการเสร็จ ณ เดือน 4 ขึ้น 4 ค่ำ ณ เพลาเดือนตก ก็ให้ปล่อยแพติดกันไปถึงคุ้งเหนือวัดจุฬามณี เรือเร็ว 2 ลำก็เอาเพลิงจุดเชื้อไฟหลังแพตลอดขึ้นมาทั้งสองข้าง เพลิงก็ติดรุ่งโรจน์เป็นอันหนึ่งอันเดียว น้ำที่นั้นตื้นเชี่ยวก็พัดแพเร็วลงไป กองทัพเรือมิทันรู้ตัว ต่อเห็นแพไฟเต็มแม่น้ำลงมาก็ตกใจ ลงเรือทันบ้างมิทันบ้างเยียดยัดคับคั่งเป็นโกลาหล แพไฟก็ไหม้เรือต่อกันไป เสียเรือแลผู้คนตายเป็นอันมาก เรือและคนกองหน้าที่เหลือนั้นก็ร่นลงไปยังทัพหลวง ณ ปากน้ำพิง”

กล่าวโดยสรุป การสร้างวรรณศิลป์ในการเขียนประวัติศาสตร์นิพนธ์เล่มนี้ประกอบกับการสร้างโครงเรื่องและกลวิธีการเล่าเรื่องแบบบันเทิงคดี ทำให้งานเล่มนี้ไม่ได้เป็นไปเพื่อการบอกเล่าเอาความว่าเกิดอะไรขึ้นเท่านั้น แต่เป็นงานที่จรรโลงใจและการโน้มน้าวจิตใจผู้อ่านโดยการใช้พลังของจินตภาพและภาษาที่งดงาม

การนำวิธีการทางวรรณคดีมาใช้ในประวัติศาสตร์นิพนธ์ จึงเป็นไปเพื่อสร้าง “ความสมจริง” นับเป็นการนำเอาความเป็น fiction มาใช้เพื่อแสดงความเป็น fact