สังคมศาสตร์ รัฐศาสตร์ การเมือง เศรษฐศาสตร์ >>

เศรษฐศาสตร์จากมุมมองสตรีนิยม

เศรษฐศาสตร์คืออะไร
เศรษฐศาสตร์กระแสหลักจากมุมมองสตรีนิยม
กระแสการหมุนเวียนของระบบเศรษฐกิจ: กระแสที่มืดบอดต่อประเด็นเพศภาวะ
ความจำเป็นในการบูรณาการสตรีศึกษาเข้ากับการศึกษาทางเศรษฐศาสตร์
บรรณานุกรม

ครัวเรือนในกระแสการหมุนเวียนของระบบเศรษฐกิจนี้

สร้างขึ้นบนสมมติฐานของเศรษฐศาสตร์ครัวเรือนของ ศาสตราจารย์แกรี่ เบคเกอร์ (Gary Becker) ในหนังสือเรื่อง “A Treatise of the Family” ที่ตีพิมพ์เมื่อคริสต์ศักราช 1981 โดยที่แกรี่เสนอว่าครัวเรือนแท้จริงแล้วก็เหมือนกับโรงงานเล็กๆ โรงหนึ่ง ซึ่งสมาชิกทุกคนทำงานอย่างสมานฉันท์เพื่อประโยชน์สูงสุดของโรงงาน กล่าวสั้นๆ ก็คือ แกรี่เสนอว่าทฤษฎีอรรถประโยชน์หน่วยสุดท้ายสามารถใช้ได้กับพฤติกรรมและการตัดสินใจของครัวเรือน การตัดสินใจของหัวหน้าครัวเรือนก็ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความรักใคร่ เห็นอกเห็นใจ และเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวมของสมาชิกในครัวเรือน (Altruism)

นักเศรษฐศาสตร์สตรีนิยมได้ออกมาโต้แย้งอย่างมากในการใช้สมมติฐานครัวเรือนเช่นนี้ ศาสตราจารย์อมาตยา เซ็น (Amartaya Sen) เป็นนักเศรษฐศาสตร์พัฒนาคนแรกๆ ที่ออกมาแย้งว่าแท้จริงแล้วครัวเรือนไม่ใช่อาณาบริเวณที่ปราศจากความขัดแย้งเหมือนที่นักเศรษฐศาสตร์สำนักคลาสิกใหม่อ้างกัน เขาโต้ว่าครัวเรือนเป็นที่ของความขัดแย้งพอๆ กับความปรองดอง (Cooperative Conflict) การที่จะมองว่าครัวเรือนเป็นที่ที่มีแต่ความสมานฉันท์อย่างเดียวนั้นเป็นเรื่องที่ไม่สมควรยิ่ง ซึ่งข้อโต้แย้งนี้ก็ตรงกับนักทฤษฏีสตรีนิยมเสนอว่าความสัมพันธ์ในครัวเรือนโดยเฉพาะอย่างยิ่งระหว่างผู้หญิงและผู้ชายเป็นความสัมพันธ์เชิงอำนาจที่ต้องมีการต่อรองและขับเคี่ยวกันอยู่เสมอ (Sen, 1990)

 

สมมติฐานเรื่องครัวเรือนยังถูกวิพากษ์อย่างมากในเรื่องของความเป็น Altruism ของครัวเรือน บ่อยครั้งที่นักสตรีนิยมตั้งคำถามเกี่ยวกับหัวหน้าของครัวเรือน (ซึ่งสังคมคาดหวังว่าจะเป็นผู้ชาย) ว่าหากสมมติฐานเบื้องต้นที่กล่าวว่าทุกคนตัดสินใจในกิจกรรมทางเศรษฐกิจเพื่อประโยชน์สูงสุดของตนแล้ว จะอธิบายได้อย่างไรว่าการตัดสินใจของหัวหน้าครัวเรือนเป็นการตัดสินใจบนพื้นฐานของความต้องการของสมาชิกครัวเรือนทุกคน ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์ยังบกพร่องที่ไม่สามารถอธิบายได้ว่าหากสมาชิกของครัวเรือนมีความต้องการที่ไม่เหมือนกันแล้ว หัวหน้าครัวเรือนจัดการกับสิ่งเหล่านี้อย่างไร และการปล่อยให้หัวหน้าครัวเรือนเป็นผู้ตัดสินใจแทนสมาชิกในครัวเรือนนั้นเป็นเรื่องที่สมควรหรือไม่อย่างไร ทั้งนี้เพราะการศึกษาเรื่องของแบบแผนการใช้จ่ายของผู้หญิงและผู้ชายในครัวเรือนเดียวกันในหลายสังคมแสดงให้เห็นอย่างประจักษ์ชัดว่ามีแบบแผนต่างกัน แร เลสเซอร์ บลูมเบอร์ก (Rae Lesser Blumberg, 1991) ทำการวิจัยเชิงประจักษ์ในเรื่องการใช้จ่ายรายได้ของผู้หญิงและผู้ชายในประเทศโลกที่สามหลายประเทศแล้วพบว่า ผู้หญิงมีแนวโน้มที่จะใช้จ่ายเงินไปเพื่อประโยชน์ของครัวเรือนในขณะที่ผู้ชายมีแนวโน้มที่จะใช้เงินเพื่อส่วนตัวมากกว่า

ดังนั้น การไม่มีการกล่าวถึงความเป็นไปในครัวเรือนในทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ เหมือนจะเป็นการละเลยต่อสภาพความเป็นจริงของมนุษย์ ในครัวเรือนหนึ่งๆ สมาชิกในครัวเรือนนั้นไม่ได้เป็นปัจเจกชนที่ปราศจากค่านิยมอย่างที่ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์ตั้งสมมติฐานไว้ สมาชิกแต่ละคนมีความเป็นหญิง ชาย มีอายุที่แตกต่างกัน และบ่อยครั้งจะถูกคาดหวังจากสังคมและวัฒนธรรมให้กระทำหรือรับบทบาทเฉพาะหนึ่งๆ กรณีเรื่องการแบ่งงานกันทำภายในครัวเรือนก็เป็นอีกประเด็นหนึ่งที่ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์ถูกนักสตรีนิยมวิพากษ์อย่างรุนแรง นักสตรีนิยมที่มีชื่อเสียงเช่น ซีโมน เดอ โบวัวร์ (Simone De Beauvoir, 1953) กล่าวไว้ว่า “แท้จริงแล้วเราไม่ได้เกิดมาเป็นผู้หญิง แต่ถูกทำให้กลายเป็นหญิง” (One is not born, but rather becomes, a woman) สิ่งที่เธอเสนอคือ แท้จริงแล้วคนเราเกิดมาด้วยเพศสรีระหนึ่งๆ เช่น เป็นผู้หญิงและผู้ชายที่แบ่งได้ตามอวัยวะสืบพันธุ์ แต่สังคมกำหนดบทบาทหน้าที่ของเราตามเพศสรีระของเรา ซึ่งนักสตรีนิยมเรียกว่าเพศภาวะ (Gender) อคติที่บังเกิดอยู่ในสังคมก็เกิดมาจากการกำหนดบทบาททางเพศภาวะนี้เอง ส่วนมากผู้หญิงจะถูกคาดหวังให้เลี้ยงลูก ดูแลครอบครัว ทำความสะอาดบ้าน ฯลฯ ในขณะที่ผู้ชายถูกคาดหวังให้ทำงานนอกบ้าน หาเงินเลี้ยงดูครอบครัว แต่ถ้าจะมองให้ดีแล้ว ผู้ชายก็ถูกครอบงำด้วยกรอบของความคาดหวังของสังคมว่าด้วยเพศภาวะนี้ไม่น้อยไปกว่าผู้หญิงเลย การละเลยต่อประเด็นเพศภาวะ และค่านิยมทางเพศในสังคมในทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ทำให้ไม่สามารถอธิบายได้ว่าทำไมครัวเรือนจึงไม่ตอบสนองต่อนโยบายทางเศรษฐกิจที่ออกโดยภาครัฐตามที่ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์ได้บัญญัติไว้ เช่น กรณีของผู้หญิงที่ไม่ยอมละทิ้งลูกออกมาทำสวนในอาฟริกาที่อภิปรายไปก่อนหน้านี้แล้ว

ครัวเรือนในกระแสการหมุนเวียนของระบบเศรษฐกิจนี้
ภาคธุรกิจ
ภาครัฐบาล