ปรัชญา อภิปรัชญา ญาณวิทยา จิตวิทยา ตรรกศาสตร์ >>
วิทยา ศักยาภินันท์
กำเนิดแนวคิดแบบมนุษยนิยมในปรัชญามาร์กซ์
มนุษย์ในฐานะที่เป็นสิ่งธรรมชาติ
มนุษย์ในฐานะที่เป็นมนุษย์
มนุษย์กับภาวะแปลกแยก
มนุษย์คอมมิวนิสต์
บทสรุป
บรรณานุกรม
มนุษย์ในฐานะที่เป็นมนุษย์
(man as a human being)
มนุษย์ไม่เพียงแต่จะเป็นสิ่งธรรมชาติเท่านั้น
แต่เขายังเป็นมนุษย์ที่แตกต่างจากสิ่งธรรมชาติอื่น ๆ
ข้อแตกต่างดังกล่าวจะเข้าใจได้ก็โดยศึกษาพฤติกรรมการดำรงชีวิตของมนุษย์ว่าแตกต่างจากสิ่งธรรมชาติอื่น
ๆ อย่างไร อย่างที่มาร์กซ์กล่าวว่า ลักษณะทั้งหมดของสิ่งมีชีวิต
ดูจากลักษณะที่สิ่งมีชีวิตนั้น ๆ มีกิจกรรมในการดำรงชีวิตอย่างไร (Marx, 1977 :
73) กล่าวอีกนัยหนึ่ง เราสามารถรู้จักมนุษย์จากงานที่เขาทำเพื่อยังชีพ
เพราะงานเกี่ยวข้องกับการอยู่รอดของเขา
มนุษย์ใช้เวลาส่วนใหญ่ในชีวิตทุ่มเทให้แก่สิ่งนี้ ฉะนั้น
วิถีชีวิตทางการผลิตของมนุษย์จะเป็นที่มาของลักษณะมนุษย์อย่างที่มาร์กซ์และเองเกลส์กล่าวว่า
มนุษย์มีชีวิตอย่างไร ตัวเขาก็เป็นอย่างนั้น ฉะนั้น สิ่งที่เขาเป็น
จะเกี่ยวข้องกับการผลิตเพื่อยังชีพ ไม่ว่าเขาจะผลิตอะไรและทำการผลิตอย่างไร
มนุษย์จึงขึ้นกับสภาวการณ์ทางวัตถุในเรื่องของการผลิตนี้เอง (Marx & Engels, 1976 :
37)
เพื่อรู้จักมนุษย์ตามทัศนะของปรัชญามาร์กซ์ได้ดียิ่งขึ้น
เราสามารถเปรียบเทียบมนุษย์กับสิ่งธรรมชาติที่ใกล้เคียงเขาที่สุดคือสัตว์ ดังนี้
- มนุษย์มีจิตสำนึก (man as a conscious being)
สัตว์มีจิตสำนึกเช่นมนุษย์ กล่าวคือ มีกิจกรรมการดำรงชีวิต (life activity) แต่ก็เป็นแบบสัญชาตญาณ ขึ้นอยู่กับธรรมชาติและแรงขับภายในอย่างเดียว แต่จิตสำนึกของมนุษย์หาเป็นเช่นนั้นไม่ มนุษย์มีการกระทำต่อธรรมชาติ สามารถสร้างสรรค์และดัดแปลงธรรมชาติเพื่อความอยู่รอดของตนได้ ไม่ใช่แบบตามยถากรรมเยี่ยงสัตว์
- มนุษย์มีอิสรภาพ (man as a free being)
สัตว์จะทำการผลิต (ออกหาอาหาร) ในเมื่อร่างกายต้องการอาหาร ส่วนมนุษย์แม้ในเวลาไม่ต้องการอาหารก็ยังสามารถทำการผลิตได้ เพราะมองไปที่อนาคต มนุษย์จะทำการผลิตได้มากและมีคุณภาพมากกว่าเมื่อปราศจากการบังคับและเกิดจากความสมัครใจของตน นอกจากนั้น การผลิตของสัตว์จะถูกจำกัดอยู่ที่การสนองความต้องการทางร่างกายเท่านั้น ไม่เหมือนมนุษย์ที่การผลิตของเขามุ่งสนองความพึงพอใจด้วย เช่น ความงามด้านศิลปะ เป็นต้น
- มนุษย์มีลักษณะสากล (man as a universal being)
การผลิตหรือกิจกรรมเพื่อการดำรงชีวิตของสัตว์เกี่ยวข้องกับธรรมชาติเฉพาะหน้าเท่านั้น ตรงกันข้ามกับการผลิตของมนุษย์เป็นไปอย่างไม่มีขอบเขตจำกัด มนุษย์สามารถจินตนาการถึง ธรรมชาติในเอกภพ ศึกษา วิจัยและนำมาเป็นประโยชน์แก่การดำรงชีวิตของตน
- มนุษย์เป็นสัตว์รู้คิด (man as a species being)
มนุษย์มีศักยภาพมากมายที่สัตว์ไม่มี มาร์กซ์เรียกธรรมชาตินี้ว่า ความสามารถทางความคิด (mental or spiritual capacities) ซึ่งหมายถึง ความสามารถในการหาเหตุผล ตัดสินใจ กระทำการ จินตนาการ วางแผนและคาดการณ์ล่วงหน้าเป็นต้นได้ กิจกรรมการดำรงชีวิตของมนุษย์จึงเป็นไปอย่างมีเป้าหมาย ขณะที่สัตว์ไม่มีคุณสมบัติดังกล่าวนี้ ในฐานะสมาชิกของเผ่าพันธุ์มนุษย์ (human species) ทุกคนมีคุณสมบัติดังกล่าวนี้ พฤติกรรมที่แสดงออกมาจะเป็นตัวแทนคุณลักษณะของเผ่าพันธุ์ที่ตนสังกัดคือความสามารถทางความคิดอยู่เสมอ
