มนุษย์คอมมิวนิสต์

(the communist man)

จากที่กล่าวมาแล้วโดยลำดับ คงทำให้ทราบได้ว่ามนุษย์ที่สมบูรณ์ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง มนุษย์คอมมิวนิสต์ในทัศนะของปรัชญามาร์กซ์เป็นอย่างไร แต่หากกล่าวอย่างสรุปแล้วมนุษย์ดังกล่าวนี้จะมีความสมดุล 2 ด้าน คือ ด้านที่สัมพันธ์กับตนเองและด้านที่สัมพันธ์กับสังคม

ด้านที่สัมพันธ์กับตนเอง หมายความว่า มีความสมดุลระหว่างการเป็นสิ่งธรรมชาติกับการเป็นมนุษย์ เขาไม่ปฏิเสธความต้องการตามธรรมชาติ ขณะเดียวกันก็มีความเป็นไทในตัวเอง คือไม่เป็นทาสของความต้องการ รู้จักแยกได้ว่าอะไรเหมาะหรือไม่เหมาะสำหรับมนุษย์ รู้จักคาดหมายความต้องการที่จะเกิดในอนาคต และสนองความต้องการของตนในทางที่เหมาะสมเสมอ ปรัชญามาร์กซ์ไม่เห็นด้วยกับการใช้ชีวิตแบบนักบวชที่ควบคุมความต้องการธรรมชาติของมนุษย์ แต่ก็ใช่ว่าจะสนับสนุนการสนองความต้องการอย่างขาดการพินิจพิจารณา เพราะชีวิตที่ดีจะต้องมีดุลยภาพระหว่างความต้องการทางจิตกับความต้องการทางกาย
ด้านที่สัมพันธ์กับสังคม หมายความว่า เขามีคุณสมบัติทุกอย่างของการเป็นมนุษย์ที่แตกต่างจากสัตว์ เช่น สามารถใช้สติปัญญา สร้างทฤษฎี แสดงความปรารถนาและสร้างสรรค์สิ่งต่าง ๆ เป็นต้น ได้อย่างอิสระ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่า มนุษย์คอมมิวนิสต์สามารถเป็นอะไรก็ได้เหมือนกันหมด ข้อนี้หมายเพียงว่าผู้ไม่แปลกแยกจากคุณสมบัติของมนุษย์มีศักยภาพที่จะเป็นอะไรก็ได้ซึ่งสอดคล้องกับความสามารถของตน มนุษย์จะภาคภูมิใจและสำนึกในคุณค่าของตน เคารพตัวเอง รักความเป็นอิสระและศักดิ์ศรีของการเป็นมนุษย์ ไม่คิดครอบงำใคร ไม่ต้องการให้ใครต้องขึ้นกับใครหรือต้องนอบน้อมใคร เป็นมนุษย์ที่ร่าเริง แจ่มใส สมบูรณ์ มีค่าในตน รักเพื่อนมนุษย์ และมีลักษณะทางสังคม (socially – oriented being) อย่างแท้จริง

ฉะนั้น ตราบใดที่ไม่มีความสมดุลทั้ง 2 ด้านนี้ของมนุษย์ แสดงว่ามนุษยชาติยังมีความทุกข์หรือภาวะแปลกแยกในตัวเอง ภารกิจเพื่อกระทำให้เกิดความสมดุลหรือความสมบูรณ์ในมนุษย์จะยังคงมีต่อไป

บทสรุป

ทัศนะแบบมนุษยนิยมของปรัชญามาร์กซ์ที่กล่าวมาทั้งหมดคงจะมีประเด็นที่เป็นคำถามอยู่ไม่น้อยว่า จริงหรือที่ปรัชญามาร์กซ์เป็นมนุษยนิยม เพราะจากตัวอย่างในหลายประเทศที่ปกครองด้วยระบอบคอมมิวนิสม์นั้น มีการคุกคามความเป็นมนุษย์ไม่แตกต่างจากเผด็จการฟาสซิสต์และนาซีแต่อย่างใด คำตอบในเรื่องนี้จะปรากฏในข้อสรุปต่อไปนี้

หนังสือ Economic and Philosophic Manuscripts of 1844 ซึ่งพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกในปี 1959 ภายหลังที่มาร์กซ์เขียนไว้ถึง 115 ปี และภายหลังการปฏิวัติรัสเซียเมื่อปี 1917 ถึง 42 ปี ก่อนหน้านั้นไม่มีใครรู้จักหนังสือเล่มนี้ ทำให้ไม่ทราบพัฒนาการทางความคิดทั้งหมดของปรัชญามาร์กซ์ การเข้าใจปรัชญามาร์กซ์จึงบกพร่องไปด้วย

นักคิดที่มีชื่อเสียงหลายคน เช่น อีริคห์ ฟอร์มม์ (Erich Fromm / 1900 - 1980) ได้กล่าวไว้ในบทที่ 1 ของหนังสือ Marx’s Concept of Man ซึ่งพิมพ์ครั้งแรกในปี 1961 ถึงความเข้าใจอย่างคลาดเคลื่อนในปรัชญามาร์กซ์ จนนำไปสู่การปฏิบัติผิด ๆ ในนามของปรัชญามาร์กซ์ ซึ่งสรุปได้ดังนี้

โดยสาระสำคัญแล้วปรัชญามาร์กซ์เป็นมนุษย์นิยม ระบบสังคมนิยมหรือคอมมิวนิสม์ที่มาร์กซ์พูดถึงนั้น หมายถึงความยุติธรรม ความเสมอภาค และความเป็นสากลที่มีรากฐานมาจากวัฒนธรรมทางจิตใจแบบตะวันตก และที่สำคัญคือ การมองเห็นความสำคัญของปัจเจกชนที่สามารถ พัฒนาศักยภาพ และมีชีวิตอย่างมีศักดิ์ศรี ซึ่งตรงข้ามกับระบบทุนนิยมที่ละเลยเรื่องนี้
วัฒนธรรมจิตใจแบบตะวันตกดังกล่าว คือ ความเชื่อว่าจะมีผู้มาช่วยเหลือให้พ้นจากความทุกข์ ที่เรียกว่าพระบุตรหรือไม่ก็ศาสดาพยากรณ์ (tradition of prophetic Messianism) ซึ่งมีรากฐานจากศาสนายูดาย ปรัชญามาร์กซ์ก็อยู่ในแบบแผนอันนี้ เพียงแต่ว่ามาร์กซ์ไม่ได้อ้างอิงพระเจ้า แต่หันไปอ้างอิงมนุษย์แทน ฉะนั้น เนื้อหาทั้งหมดในหนังสือ Economic and Philosophic Manuscripts of 1844 จึงให้ความรู้สึกและสุ่มเสียงในทางศาสนาที่ให้ความหวังและเห็นอกเห็นใจผู้ประสบความทุกข์ยาก
ระบบการปกครองของสหภาพโซเวียตก่อนล่มสลายและระบบการปกครองของประเทศต่าง ๆ ที่จำลองรูปแบบระบบโซเวียตนั้น ไม่ใช่รูปแบบที่ตรงกับปรัชญามาร์กซ์ เพราะไม่เป็นมนุษย์นิยม (anti – humanism) เป็นระบบที่สร้างความเสียหายแก่ปรัชญามาร์กซ์ โดยใช้ปรัชญามาร์กซ์เป็นเครื่องมือสร้างความชอบธรรมแก่ตนเอง เพื่อให้สังคมโลกเข้าใจว่าเป็นระบบที่เชิดชูความเป็นมนุษย์ ที่จริงนั้นระบบโซเวียตและระบบจีนคือระบบทุนนิยมเผด็จการโดยรัฐ ไม่ใช่ระบบสังคมนิยมในความหมายจริง ๆ แต่อย่างใด

ส่วนมนุษยนิยมแบบปรัชญามาร์กซ์จะเป็นจริงได้หรือไม่บนเวทีโลกที่สลับซับซ้อนและเต็มไปด้วยปัญหานานัปการนี้ ประวัติศาสตร์ซึ่งปรัชญามาร์กซ์บอกว่ามีความสำคัญอย่างยิ่งเท่านั้นจะให้คำตอบ