การกำหนดปรัชญาและอุดมการณ์ในการพัฒนาตนเอง

แนวการกำหนดปรัชญาและอุดมการณ์ในการพัฒนาตนเองแนวทางหนึ่งคือการศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับความคิดและความเชื่อเกี่ยวกับชีวิตที่มีคุณภาพที่จะต้องการมีการกำหนดให้สอดคล้องกับปรัชญาทางด้านบุคคลก่อน เพราะปรัชญาบุคคลเป็นความเชื่อพื้นฐาน แนวความคิด หลักการและแนวคิดต่าง ๆ ที่ฝ่ายบริหารของแต่ละองค์การยึดถือในการดำเนินงานหรือปฏิบัติการต่อบุคคลที่ทำงาน

ปรัชญาทางด้านบุคคลนี้ จะกำหนดไว้อย่างชัดเจนหรือไม่ พบว่ามีอยู่ในทุกองค์การ และจะมีอิทธิพลต่อพฤติกรรมองค์การในทุกระดับ เช่น ถ้าหากฝ่ายบริหารมีข้อสันนิษฐานว่าผู้ปฏิบัติงานภายในองค์การมีความเป็นผู้รับผิดชอบ มีความสามารถควบคุมตนเองได้ ก็จะสร้างสภาพแวดล้อมของการทำงานแตกต่างกันไปจากองค์การที่ผู้บริการเน้น หรือย้ำความสำคัญของการควบคุมนิเทศงาน

บุคคลมีความแตกต่างกันในความสามารถพื้นฐานและทางบุคลิกภาพ เมื่อบุคคลเข้ามาปฏิบัติงานในฐานะพนักงานของแต่ละองค์การ ในฐานะผู้บริหารจึงควรบรรจุบุคคลเข้าทำงานหรือโยกย้ายสับเปลี่ยนตำแหน่งให้ตรงกับความสามารถที่มีอยู่ ดังนั้นในด้านบุคคลและด้านการผลิต ผู้บริหารจะเน้นจิตวิทยาและเศรษฐกิจในการทำงานจะมีการพยายามเสริมสร้างความสนใจ ความตั้งใจดี และการประสานงานให้เกิดขึ้นภายในจิตใจของพนักงาน โดยปฏิบัติต่อพนักงานเสมือนเพื่อนมนุษย์ด้วยกัน มีความต้องการ มีความอยาก และความมาดมุ่งปรารถนา ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยแวดล้อมที่จะจัดให้มีขึ้นในองค์การเพื่อทำให้องค์การมีการดำเนินงานอย่างมีประสิทธิผลและประสิทธิภาพ

ปรัชญาทางด้านบุคคลจะได้รับการพัฒนามากน้อยเพียงใด ขึ้นอยู่กับองค์ประกอบหลายประการที่เข้ามาเกี่ยวข้อง ได้แก่ กฎหมาย ระบบการเมือง เศรษฐกิจ เทคโนโลยี รวมทั้งศาสตร์แขนงต่าง ๆ เป็นต้น สิ่งเหล่านี้เข้ามามีผลกระทบต่อการจัดรูปแบบงาน ลักษณะขององค์การ และภาวะผู้นำทางการบริหารขององค์การ ตลอดจนการปรัชญาทางการบริหาร อันเป็นตัวแปรสนับสนุนสำคัญที่มีความสัมพันธ์ต่อการกำหนดปรัชญาทางด้านบุคคลในการพัฒนาบุคคลและพัฒนาองค์การนั้นต่อไปได้อย่างบรรลุเป้าหมาย ดังองค์ประกอบที่มีอิทธิพลต่อการพัฒนาปรัชญาทางด้านบุคคล

จะเห็นได้ว่าองค์การที่มีประสิทธิผลและประสิทธิภาพนั้น จะต้องพิจารณาและใส่ใจงานทางด้านบุคคล เริ่มตั้งแต่การวางแผนงาน การสรรหา การคัดเลือก การบรรจุ และการปฐมนิเทศ โดยยึดรูปแบบการหาคนที่ดีที่สุด เหมาะสมกับงานที่สุด ในขณะเดียวกันต้องมีกิจกรรมพัฒนาบุคคล ตลอดจนกิจกรรมการบำรุงรักษาในรูปของความปลอดภัย การรักษาพยาบาล การให้รางวัล และความสัมพันธ์ทางด้านแรงงาน เป็นกิจกรรมของงานบุคคลที่มีอิทธิพลต่อประสิทธิภาพของการทำงานของบุคคลที่จะทำให้เพิ่มหรือลดลงได้เสมอ

แนวทางการกำหนดปรัชญาของบุคคลจะต้องสอดคล้องกับเป้าหมายของชีวิตเพื่อสร้างความสัมพันธ์ต่อเนื่องมายังกลุ่มบุคคลและองค์การที่บุคคลนั้นได้เข้าไปสัมผัสหรือปฏิกิริยาทางสังคมนั่นด้วย ทำให้การกำหนดปรัชญาและอุดมการณ์ในการพัฒนาตนเองของมนุษย์นั้นต้องนำแนวคิดทางปรัชญาเป้าหมายชีวิตที่สามารถแบ่งได้เป็น 4 กลุ่ม ดังต่อไปนี้ (วิเชียร ชาบุตรบุณฑริก, 2542, หน้า 90)

สุขนิยม เป็นเป้าหมายของชีวิตคือความสุข โดยเน้นการตอบสนองความต้องการทางร่างกาย และความสุขที่ได้จากการครอบครองวัตถุ เช่น รู้สึกมีความสุขเมื่อได้เลื่อนตำแหน่ง เมื่อได้ขึ้นเงินเดือน 2 ขั้น รู้สึกปลื้มใจภูมิใจที่สามารถซื้อบ้าน ซื้อรถยนต์เป็นของตนเอง เป็นต้น
วิมุตินิยม เป็นเป้าหมายของชีวิตขึ้นพื้นฐานคือ การเอาชนะใจตนเอง ดังแนวคิดของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวองค์ปัจจุบันที่ทรงพระราชทานชื่อว่า “เศรษฐกิจแบบพอเพียง” นั่นเอง
ปัญญานิยม เป็นเป้าหมายชีวิตคือความรู้ และสิ่งตอบสนองความต้องการทางสติปัญญา ที่มีการใช้ความคิด เหตุผล สติปัญญา และมีการแสวงหาความรู้
มนุษยนิยม เป็นเป้าหมายชีวิตของบุคคลที่แสวงหาสิ่งตอบสนองความต้องการทุกด้าน แต่ให้รู้จักใช้กรอบพื้นฐานของวิมุตินิยม คือให้รู้จักหักห้ามใจ เมื่อไม่ได้มาซึ่งสิ่งที่ต้องการ

แสดงให้เห็นว่าการกำหนดปรัชญาและอุดมการณ์ในการพัฒนาตนเอง นำมาซึ่งความสำเร็จบรรลุตามเป้าหมายนั้น จุดเริ่มต้น คือการมอง“ตน” ที่อธิบายว่า “ตน” คือ ลักษณะทั้งปวงที่บุคคลนั้นยอมรับรู้ว่าเป็นของตนเอง และจะนำความมีค่า (values) ผูกติดกับลักษณะแต่ละลักษณะนั้นด้วย การมองตนตามแนวคิดนี้ในสถานการณ์ทำงานในองค์การคือการมองตามลักษณะต่อไปนี้ (Roediger, 1987, p. 518)

1. การมองตนที่นำความมีค่าผูกติดในระดับสูง ซึ่งได้แก่

ฉันคือสมาชิกที่เป็นกำลังสำคัญขององค์การ
ความรู้ความสามารถของฉันช่วยองค์การได้มาก
ฉันเป็นคนมีหลักการมุ่งมั่นจะทำดีที่สุด
ฉันเป็นคนดีที่คิดจะเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ อยู่เสมอ

2. การมองตนที่นำความมีค่ามาผูกติดในระดับต่ำ อันได้แก่

ฉันไม่มีความสำคัญต่อองค์การเลย
คนตัวเล็ก ๆ อย่างฉันช่วยอะไรองค์การไม่ได้
ฉันไม่อยากทำดีอะไรนักเพราะไม่เห็นได้อะไรตอบแทน
ฉันเรียนจบปริญญาแล้วมีความรู้ดีพอแล้ว

จากแนวความคิดที่กล่าวข้างต้น แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของการกำหนดปรัชญาและอุดมการณ์ในการพัฒนาตนเอง เป็นความรู้ความคิดที่ชี้นำจุดหมายของการดำรงชีวิต แสดงหลักการปฏิบัติตนในสถานการณ์ต่าง ๆ ในชีวิต เป็นที่ยอมรับกันว่าพฤติกรรมการแสดงออกของบุคคลได้รับอิทธิพลจากความเชื่อและความรู้สึกที่อยู่ภายในจิตใจของแต่ละบุคคล ปรัชญาและอุดมการณ์เป็นความเชื่อความคิดและความรู้สึกที่ฝังลึกในจิตใจของบุคคล ปรัชญาและอุดมการณ์ที่บุคคลยึดถือจะมีอิทธิพลค่อนข้างรุนแรง และมีความยั่งยืนต่อเนื่อง ทำให้บุคคลนั้นแสดงพฤติกรรมในการดำรงชีวิตไปในแนวทางที่เขายึดถือเป็นปรัชญาและอุดมการณ์

ตัวอย่างเช่น บุคคลมีปรัชญาและอุดมการณ์ที่เป็นแนวทางบวก ที่สังคมส่วนใหญ่พึงปรารถนา มีความคิดว่า ชีวิตที่มีคุณค่า คือ ชีวิตที่ประสบความสำเร็จในการมีครอบครัวอบอุ่น มีการวางแผนที่มั่นคง มีฐานะเศรษฐกิจที่เพียงพอ และมีสังคมที่ติดต่อสัมพันธ์กับคนดีในสาขาอาชีพต่าง ๆ ในวงกว้าง และมีปรัชญาอุดมการณ์ในวิถีการดำรงชีวิตที่ยึดหลักความขยันหมั่นเพียรพยายามพัฒนาตน สร้างตนไปสู่เป้าหมายของชีวิตในอนาคต ใช้หลักการของความซื่อสัตย์ ประหยัด อดทน ใฝ่เรียนรู้ ไม่ท้อถอยง่าย ๆ ผสมผสานกับการยึดมั่นในคุณธรรมประจำใจ โดยเชื่อว่าทำดีจะต้องได้ผลดีเสมอ ผลของปรัชญาและอุดมการณ์ที่ดีงาม นำมาซึ่งการประกอบกิจการงาน และการดำรงตนที่เหมาะสมจนได้รับความสุขสำเร็จในชีวิต

ในขณะที่ผู้ที่มีปรัชญาและอุดมการณ์ตรงกันข้ามคือมีแนวทางที่ไม่น่าพึงปรารถนา หรือ มีปรัชญาอุดมการณ์ในทางลบ จะมีทัศนะที่ผิด ๆ เกี่ยวกับเป้าหมายของชีวิต และใช้วิธีการที่ไม่เหมาะสมในการดำรงชีวิต เช่น บุคคลที่มีปรัชญาและอุดมการณ์ว่าชีวิตจะต้องมีฐานะเศรษฐกิจดีโดยใช้วิธีการใด ๆ ก็ได้ที่จะสร้างฐานะ แม้จะทำผิดศีลธรรม ฉ้อฉล คดโกง ล่อลวง ประกอบอาชีพผิดกฎหมายก็ไม่เป็นไร ขอเพียงให้ได้รับเงินตอบแทนเท่านั่น ผลของปรัชญาและอุดมการณ์เช่นนี้ จะทำให้เกิดพฤติกรรมที่ไม่น่าพอใจ นำตนเองสู่ความทุกข์ ความเสี่ยงของชีวิต และอาจเป็นพิษภัยต่อคนอื่น ตลอดจนไม่เป็นผลดีต่อองค์การ

บุคคลที่ปราศจากปรัชญาและอุดมการณ์ จะเป็นบุคคลอีกประเภทหนึ่งที่ดำรงชีวิตอย่างไม่มีความมุ่งหมาย อาจส่งผลถึงการเป็นคนไม่มีอนาคตเพราะไม่มีความคาดหวังใด ๆ ในชีวิต ไม่มีหลักการและวิธีการปฏิบัติที่เหมาะสม ใช้ชีวิตเลื่อนลอยไปตามยถากรรม ไม่สามารถทำตนให้มีคุณประโยชน์ทั้งต่อตนเองและต่อสังคม